اصابت موشک هایپرسونیک فتاح ۱ به هدف و برخورد موفق موشک بالستیک سجیل و خیبرشکن به قلب تل آویو، هیمنه قدرت اسرائیل را زیر سوال برد و آمریکا و هم‌پیمان مهم او در خاورمیانه را به فکر فرو برد. به نظر می‌رسد اسرائیل بیش از پیش به کمک آمریکا و تقویت سامانه‌های دفاع موشکی این کشور نیاز دارد، چرا که به تازگی درخواست ارسال سامانه دفاع هوایی ضد بالستیک تاد کرده است.

تاد که مخفف عبارت «سامانه دفاع هوایی برد بلند» است، یک سپر دفاع در مقابل موشک‌های کوتاه برد، میان برد و برد بلند بالستیک بوده و موظف است از مناطق جنگی، مراکز مهم جمعیتی و تأسیسات زیرساخت حساس محافظت کند. احتمالا اسرائیل از ترس هجوم موشک‌های بالستیک ایران و اصابت آن‌ها به قلب حیفا و تل آویو، دست نیاز به سوی آمریکا دراز کرده است.

پیشینه سامانه دفاع موشکی تاد آمریکا

ارتش ایالات متحده پس از خاتمه نبرد در خلیج فارس به این نتیجه رسید که باید در برابر موشک‌های بالستیک، سپر دفاعی قدرتمندی با قابلیت درگیری با اهداف بالستیکی طراحی کند. در سال ۱۹۹۱ میلادی بود که کنگره آمریکا، قانون ملی دفاع موشکی و قانون بودجه دفاعی تصویب کرد.

دو قانون فوق به این نکته اشاره داشتند که ایالات متحده باید تا اواسط دهه ۹۰ میلادی، یک سامانه دفاعی قابل استفاده در شرایط اضطراری و عملیاتی طراحی کند و از سال ۲۰۰۰ میلادی استارت تولید آن را بزند. یک سال پس از به تصویب رسیدن قوانین مذکور، ارتش آمریکا طی قراردادی به ارزش ۶۸۹ میلیون دلار، شرکت لاکهید مارتین را به عنوان پیمان کار این پروژه معرفی کرد.

اولین تست این سامانه چهار سال بعد از عقد قرارداد با موفقیت پشت سر گذاشته شد و دقیقا چهار سال بعد از آن این کمپانی موفق شد که موشک تاد را طراحی کند. براساس نقشه راه، از سال ۲۰۰۰ میلادی فاز دوم آغاز گردید و نسخه نهایی و عملیاتی از سال ۲۰۰۸ به خدمت ارتش درآمد.

طراحی و پیکربندی سامانه تاد

سامانه دفاع موشکی تاد آمریکا از چهار جزء اساسی تشکیل شده است که ضمن معرفی اجمالی به بررسی کامل آن‌ها می‌پردازیم:

• رادار

• واحد فرماندهی

• واحد کنترل و ارتباطات

• پرتابگر و موشک‌های رهگیر

رادار سپر ضد بالستیک تاد

یکی از مهم‌ترین قابلیت‌های سامانه موشکی تاد، رادار قدرتمند و کم نظیر AN/TPY-2 است که پیشرفته و باکیفیت بوده و یک مدل آرایه فازی فعال در باند ایکس به حساب می‌آید. آنتن این رادار مجهز به 72 ماژول فرستنده و گیرنده نیمه هادی است که 25344 آرایه آنتن را تغذیه می‌کند.

ویژگی‌های رادار فوق توان کشف و رهگیری اهداف تا فاصله 1000 کیلومتری را به این سامانه می‌دهد. نکته جالب ماجرا این است که AN/TPY-2 می‌تواند نوع موشک را تشخیص دهد. یکی دیگر از نقاط قوت این رادار برخلاف سایر مدل‌های سخت افزار واحد، تشکیل آن از چندین جزء است. اجزای مختلف آن عبارتنداز:

• آنتن
• تجهیزات الکترونیکی
• تجهیزات خنک کننده
• تجهیزات تأمین قدرت
• کنترل اپراتور در حین عملیات

دو حالت جستجو می‌توان برای AN/TPY-2 متصور بود: Forward-Based و Terminal-Based که در حالت اول رادار در نزدیکی مرز کشور دشمن قرار می‌گیرد تا به محض شلیک موشک و در همان مراحل اولیه، هدف شناسایی شود و اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری به واحد فرماندهی و رده‌های بالاتر ارسال گردد. رادار در مدل فوروارد کاملا خارج از سامانه تاد تعبیه می‌شود و تنها وظیفه‌اش کشف هدف و جمع‌آوری اطلاعات برای سایر اجزای این سپر ضد بالستیک است.

و اما در حالت ترمینال، نه تنها رادار موظف به کشف هدف است، بلکه باید به رهگیری موشک و ارسال اطلاعات آن به رهگیر شلیک شده هم بپردازد. در این روش سامانه بیشترین برد خود را که ۱۰۰۰ کیلومتر است، تجربه می‌کند و باید از عهده پشتیبانی و کنترل آتش برای سازماندهی کل آتشبار بربیاید.

رادار AN/TPY-2 همچنین بزرگ‌ترین رادار زمین پایه متحرک است که کل آنتن رادار و قسمت‌هایش را می‌توان به راحتی به کمک هواپیماهای ترابری، کشتی، قطار و خودروهای کشنده نظامی و غیرنظامی از یک واحد به دیگر واحدها منتقل کرد. در ادامه با نقش واحد پشتیبانی آشنا می‌شویم.

واحد پشتیبانی و BM/C3I تاد

طبق آخرین اخبار نظامی، سامانه دفاع موشکی تاد برای اینکه بتواند به عنوان یک لایه موشکی موفق عمل کند، باید ضمن مدیریت و فرماندهی نیروها، اطلاعات لازم را با سایر سامانه‌های پدافندی ارتفاع پایین و بالا به اشتراک بگذارد. برای انجام این وظیفه مهم باید مجهز به یک واحد مدیریت و فرماندهی، کنترل و پشتیبانی در هر واحد آتشبار باشد. هر یک از مراکز مدیریت فرماندهی، کنترل، ارتباطات و اطلاعات تاد از سه قسمت به شرح ذیل تشکیل شده:

پایگاه عملیات تاکتیکی که به عنوان یک ماژول عملی و اجرای دستورات برای BM/C3I عمل می‌کند. این پایگاه به کمک شبکه محلی یا LAN که از فیبر نوری دوگانه به عنوان رابط استفاده می‌کند، اطلاعات را با پایگاه کنترل پرتاب تبادل خواهد کرد.

پایگاه کنترل پرتاب یک عنصر ارتباطی چندمنظوره است که باید با کل اجزاء سامانه تاد و سایر سامانه‌های پدافندی آمریکا ارتباط برقرار کند. از مهم‌ترین تجهیزات این بخش باید به زیرسیستم پردازش اطلاعات، کابل‌های فیبر نوری، تجهیزات ماهواره‌ای، اطلاعاتی و مکان‌یابی اشاره کرد.

گروه پشتیبانی هم یک کامیون تاکتیکی مدل M-1078 با تجهیزات پشتیبانی از اجزاء و خدمه است.

سه جزء فوق را می‌توان پایه و اساس BM/C3I دانست و به مجموعه آن‌ها پایگاه‌های تاکتیکی (TSG) می‌گویند. هر یک از BM/C3I‌ می‌تواند بنابه مأموریتی که دارد، یک یا دو پایگاه تاکتیکی داشته باشد. هر یک از آتشبارهای سپر موشکی تاد مجهز به دو تی اس جی است.

پرتابگر و موشک رهگیر سامانه تاد

یک دستگاه خودرو ارتقایافته M1075 PLS وظیفه حمل پرتابگر سامانه دفاع موشکی THAAD را بر عهده دارد که اجزای مختلفی مثل نگهدارنده موشک، بخش قطعات الکترونیک، ژنراتور و بسته باتری قابل شارژ را جابه‌جا می‌کند. هر یک از این خودروها قادر به حمل 8 موشک است و در کمتر از 30 دقیقه آماده عملیات می‌شود.

همچنین تعویض موشک‌ها در عرض 30 دقیقه اجرا خواهد شد. خودرو پرتابگر سامانه تاد را می‌توان با کشتی‌های باری، واگن‌های باری و هواگردهای ترابری که اندازه C-17 یا بزرگ‌تر هستند، جابه‌جا کرد و هر آتشبار این سپر موشکی معمولا مجهز به 6 پرتابگر است.

و اما نوبت به موشک رهگیر تاد به طول ۶.۱۷ متر، قطر ۳۷ سانتی متر و وزن ۹۰۰ کیلوگرمی با ۲۰۰ کیلومتر برد مفید می‌رسد. ساختار کلی این موشک عبارتنداز: پیشران، موتور جداکننده راکت سوخت جامد تک مرحله‌ای با نازل کنترل رانش. مجموع این ساختار باعث شده تا سرعت موشک به ۸.۲۴ ماخ برسد.

وظیفه موتور جداکننده این است که در مرحله نهایی، کلاهک جنگی را از بوستر جدا کند. یکی از تجهیزات قابل توجه کلاهک جنگی، سیستم کنترل هدایت کلاهک به سمت محل اصابت است. نوک این کلاهک با یک محافظ دو لایه تاشو پوشانده شده و پیش از فعال شدن جستجوگر، دو کیسه که داخل این لایه محافظ نصب شده، متورم می‌شوند و کلاهک را جدا می‌کنند.

نحوه عملکرد سامانه ضد بالستیک تاد

اول از همه پایگاه‌های تاکتیکی یا تی اس جی، مولفه‌های مهمی مثل پارامترهای جستجو، اولویت‌بندی تهدیدات و قوانین جلوگیری از اشباع سیستم را به واحد رادار ارسال می‌کنند. با توجه به دستوراتی که به رادار داده می‌شود، فرآیند جستجو آغاز خواهد شد و در حین کاوش، رادار به کشف اهداف، شناسایی و طبقه‌بندی آن‌ها می‌پردازد.

یکی دیگر از وظایف رادار در این مرحله، محاسبات لازم برای شناسایی محل مناسب شلیک رهگیر و محل اصابت است و بعد از اینکه با موفقیت این مراحل را پشت سر گذاشت، رادار اطلاعات لازم را برای شروع درگیری به واحد فرماندهی و مجموعه پایگاه‌های تاکتیکی ارسال می‌کند.

پس از کشف موفق اهداف، نوبت به ارزیابی تهدید می‌رسد. منظور این است که باید تعیین کنیم چه نوع موشک‌هایی در حال تهدید منطقه بوده و کدام نقاط در معرض خطر قرار دارند. سومین مرحله انتخاب پرتابگر است که شامل انتخاب و زمان‌بندی لانچرها علیه موشک بالستیک می‌شود.

وظیفه پرتابگر این است که مقدار زمان لازم برای اولین شلیک، آخرین شلیک، بهترین شلیک و تعداد فرصت‌های موجود برای درگیری را مشخص کند. موقعیت پرتابگر و هدف نسبت به یکدیگر سنجیده خواهد شد و زمانی که بیشترین شانس برای اصابت وجود دارد، معین می‌گردد.

وقتی لانچر را انتخاب کردیم، مجموعه پایگاه‌های تاکتیکی یا تی اس جی، مسیر نهایی برخورد رهگیر به هدف را پیش‌بینی کرده و بر زمان شلیک نظارت می‌کنند. به محض اینکه موشک رهگیر به سمت هدف روانه شود، اطلاعات هدایتی توسط رادار به آن مخابره خواهد شد.

از اینجا به بعد وظیفه رادار است که رهگیر و هدف را زیرنظر داشته باشد تا نتیجه حاصل شود. اگر شلیک به هدف اصابت نکند، شلیک بعدی انجام خواهد شد. پروسه فوق تا کشف هدف و رهگیری کامل به طور مداوم تکرار می‌شود تا نهایتا نتیجه مطلوب به دست آید.

مراحل پرواز موشک رهگیر ضد بالستیک

پیش از اینکه موشک پرتاب شود، پایگاه‌های تاکتیکی اطلاعات مربوط به مسیر پیش‌بینی شده پرواز رهگیر را به رادار و لانچر ارسال می‌کند تا پرتابگر بتواند از سالم بودن موشک اطمینان حاصل کند. به محض اینکه رهگیر شلیک می‌شود، اتصال آن با رادار برقرار شده و در طول مسیر پروازی‌اش اطلاعات موقعیت هدف و مسیر را دریافت خواهد کرد.

در مرحله نهایی، رادار نقشه‌ای از هدف را برای رهگیر می‌فرستد که حاوی جزئیاتی نظیر برد، ارتفاع، سرعت و نوع هدف است. پیش از اینکه لایه محافظ نوک رهگیر جدا شود، سیستم خنک کننده به سرد شدن فروسرخ جستجوگر کمک می‌کند تا دمای رهگیر اثر منفی روی عملکرد موشک نگذارد.

هم اکنون جستجوگر به کار خود ادامه می‌دهد تا هدف را رهگیری کند. بعد از اینکه هدف کشف شد، با نقشه‌ای که رادار ارسال کرده مطابقت داده می‌شود و سیستم کنترل وضعیت و انحراف رهگیر، موشک را با سرعت بسیار بالا به سمت هدف راهی خواهند کرد.

کدام کشورها به سامانه تاد دسترسی دارند؟

سال 2011 میلادی بود که امارات متحده عربی طی قراردادی با ایالات متحده، چند سامانه ضد بالستیک THAAD آمریکا را خریداری کرد. سه سال بعد نخستین آزمایش این سامانه با موشک‌های پاتریوت انجام شد و در سال 2022 میلادی با موفقیت عملکرد خود را در رهگیری و سرنگونی یک موشک بالستیک حوثی‌های یمن نشان داد.

از دیگر خریداران سامانه دفاع موشکی تاد می‌توان به عربستان سعودی اشاره کرد که ظاهرا در سال 2017 از آمریکا درخواست خرید این سپر دفاعی کرده است. ارزش توافق این دو کشور به 15 میلیارد دلار می‌رسد و شامل هفت واحد آتشبار با رادار AN/TPY-2، دو ایستگاه تاکتیکی متحرک، شش پرتابگر با دو یدکی و 360 موشک رهگیر می‌شود.

طی روزهای اخیر زمزمه‌هایی مبنی بر ورود سامانه تاد به اسرائیل به گوش رسیده که هنوز صحت آن تأیید نشده است. آمریکا متحد اسرائیل است و بعید نیست در شرایط فعلی که آبروی سامانه گنبد آهنین در مقابل موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک ایران بر باد رفته، چنین سپر موشکی را به اسرائیل بدهد!