کمیسیون کشاورزی اتاق ایران گزارشی با عنوان «بررسی وضعیت مالیات بر بخش کشاورزی در کشورهای منتخب و توصیه سیاستی برای ایران» منتشر کرد. در این گزارش، تاریخچه مالیات، شیوه مالیات‌ستانی در بخش کشاورزی در ایران و در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی بررسی شده است.
در ابتدای این گزارش آمده است: بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشورها، نقش بسیار مهمی در توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی دارد. این بخش تأثیر به‌سزایی در تأمین مواد خام برای بخش‌های دیگر اقتصاد، تولید ثروت از طریق تجارت محصولات کشاورزی و تقویت امنیت غذایی دارد. در ایران هم بخش کشاورزی با سهم گسترده‌ای از ارزش‌افزوده و اشتغال، به‌عنوان پایه اقتصاد ملی محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، بخش کشاورزی به دلیل وابستگی زیاد به عوامل محیطی و اقتصادی، با ریسک‌های بالایی روبرو است؛ بنابراین، دولت‌ها با سیاست‌هایی نظیر خرید تضمینی محصولات، تأمین نهاده‌های تولیدی با قیمت ترجیحی، بیمه محصولات کشاورزی و اعمال معافیت‌های مالیاتی، سعی در حمایت از این بخش دارند. این سیاست‌ها به ویژه در ایران، همواره جزء اولویت‌های دولت‌ها بوده است و با هدف تقویت اقتصاد کشاورزی و حمایت از تولیدکنندگان، به اجرا درآمده‌اند.
مالیات به‌عنوان ابزاری برای تخصیص منابع اقتصادی، توزیع مجدد درآمد و تأمین هزینه‌های دولت اهمیت دارد. مالیات در بخش کشاورزی، تاریخچه طولانی دارد که به دوران باستان باز می‌گردد. از گذشته تاکنون، مالیات‌ها در بخش کشاورزی به دو دسته تقسیم می‌شوند: مالیات‌های آشکار (مستقیم و غیرمستقیم) و مالیات‌های ضمنی که شامل مالیات‌های غیرمستقیمی مانند تعرفه‌های واردات و محدودیت‌های تجاری است.
سیاست‌های مالیاتی در این بخش نقش مهمی در تنظیم رفتارها و توسعه پایدار اقتصادی ایفا می‌کند، با توجه به اهداف اقتصادی بزرگ‌تر کشور. از آنجا که معافیت‌های مالیاتی برای فعالیت‌های کشاورزی در ایران تا تاریخ خاصی تداوم داشته ولی در سال‌های اخیر تغییراتی در این زمینه مشاهده شده است و ممکن است در آینده تداوم نداشته باشد؛ بنابراین، نیاز به بررسی عمیق‌تر اثرات این تغییرات و ارزیابی تجربیات کشورهای دیگر در مورد اخذ مالیات از بخش کشاورزی، مطرح می‌شود. این ارزیابی‌ها می‌توانند در اتخاذ سیاست‌های آینده دولت‌ها نسبت به دریافت مالیات از این بخش اقتصادی، مفید باشند.
در ادامه گزارش به تاریخچه مالیات در ایران اشاره شده است: در ایران، تاریخچه مالیات‌ها در بخش کشاورزی به هزاران سال پیش برمی‌گردد. اولین قوانین مالیاتی بر املاک کشاورزی در دوران مشروطه تصویب شد و از آن پس با تغییراتی در جزئیات، اجرا شد. پس از انقلاب اسلامی، مالیات‌های مستقیم بر درآمد کشاورزی با اندکی استثناء برای برخی فعالیت‌ها معاف شدند،. این معافیت‌ها به دلیل چالش‌های اجرایی و نیاز به حمایت از فعالیت‌های کشاورزی در نظر گرفته شده است. در ادامه، با تصویب قوانین مالیاتی مختلف، تأکید بر اهمیت معافیت‌های مالیاتی برای حمایت از کشاورزان و توسعه این بخش وجود داشته که باعث شده است معافیت بخش کشاورزی از مالیات تداوم داشته باشد.
در بخش دوم گزارش خلاصه‌ای از تجربیات مالیاتی بخش کشاورزی در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی (OECD) بررسی شده است. در استرالیا مالیات بر حوزه کشاورزی به صورت تعدیل درآمد برای محصولات خام، معافیت مالیاتی برای طرح‌های استفاده پایدار از منابع آب تعریفشده است. در فرانسه استفاده از روش حسابداری نقدی برای کشاورزان با گردش مالی کم، معافیت مالیاتی برای طرح‌های پس‌انداز احتیاطی در نظر گرفته شده است.
نکات مهم تجربه برخی از کشورها در حوزه مالیات بر کشاورزی
آلمان: نرخ ثابت مالیات برای کشاورزان خرد، معافیت مالیاتی برای کشاورزان با درآمد کمتر از حد مشخص.
ژاپن: معافیت مالیاتی بر حقوق ناشی از خوداشتغالی، تخفیف مالیاتی برای خسارات مزرعه و امکان کسر هزینه‌های سرمایه‌ای.
کره جنوبی: معافیت مالیاتی بر درآمد کشت غلات و محصولات غذایی، مالیات بر درآمد مزرعه‌داران جوان.
نیوزیلند: برنامه یکسان‌سازی درآمد، کسر هزینه‌های کاشت و بهبود درخت‌ها از مالیات بر درآمد.
ایالات‌متحده آمریکا: استفاده از روش حسابداری نقدی، معافیت مالیاتی بر دارایی سرمایه‌ای، کسر هزینه‌های حفاظت از آب‌وخاک از درآمد مالیاتی.
این کشورها هر یک با توجه به شرایط و اهداف خود، امتیازات و معافیت‌های مالیاتی مختلفی برای بخش کشاورزی در نظر گرفته‌اند که هرکدام از آنها منحصربه‌فرد و به ویژگی‌های اقتصادی و کشاورزی خود وابسته است.
مالیات کشاورزی در ترکیه و هندوستان: سیاست‌های مالیاتی کشاورزی در ترکیه و هندوستان به دلایل تاریخی و اقتصادی متفاوتی شکل گرفته‌اند. در ترکیه، سیاست‌های مالیاتی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. مالیات‌های مستقیم شامل مالیات بر درآمد کشاورزی و دارایی‌های مورد استفاده در تولید محصولات است. کشاورزان با درآمد کمتر از آستانه‌های مشخص مالیات بر درآمد کمتری پرداخت می‌کنند، درحالی‌که برای کشاورزان با تولیدات بزرگ‌مقیاس، مالیات بر اساس دفاتر حسابرسی محاسبه می‌شود.
در هندوستان، سیاست‌های مالیاتی کشاورزی بیشتر تحت تأثیر سابقه‌های کشاورزی و اصلاحات اراضی قرار دارد. قانون مالیات بر درآمد کشاورزی در سطح استانی اجازه می‌دهد تا ایالات بر اساس شرایط منطقه‌ای خودشان مالیات بر درآمد کشاورزی را تعیین کنند. در برخی از ایالات، نرخ‌های مالیات ثابت است درحالی‌که در دیگر ایالات، نرخ‌ها ممکن است بسته به شرایط سالانه تغییر کند. همچنین، تعیین سطح آستانه درآمد برای اعمال مالیات نیز در اختیار هر ایالت قرار دارد.
در هر دو کشور، سیاست‌های مالیاتی کشاورزی به‌منظور تنظیم و بهره‌برداری از پتانسیل کشاورزی و اقتصادی منطقه‌ای و ملی شکل گرفته‌اند و تحت تأثیر فرهنگ‌ها، زمینه‌های کشاورزی، وضعیت اقتصادی و توسعه‌یافتگی هر منطقه قرار دارند.
در ادامه این گزارش شرایط کشاورزی در ایران بررسی شده است. با توجه به شرایط بخش کشاورزی در ایران از جمله پراکندگی و خرد بودن بهره‌برداران کشاورزی، تنوع زیاد فعالیت‌ها و ویژگی‌های منطقه‌ای متفاوت، عدم استفاده از ظرفیت کارشناسی در فرایند قانون‌گذاری متناسب به ویژگی‌های ذکر شده، دانش مالی اندک بخش قابل توجهی از کشاورزان، عدم جمع‌آوری اطلاعات مالی توسط بهره‌برداران این بخش و عدم وجود زیرساخت‌های مناسب در کنار عدم وجود شفافیت و احتمال بروز فساد در سیستم اخذ مالیات و همچنین وجود مالیات‌های پنهان متعدد ناشی از سیاست‌گذاری‌های صورت گرفته در سایر بخش‌های اقتصاد، در حال حاضر امکان اخذ مالیات از بخش کشاورزی وجود نداشته و حتی با وضع قواین مناسب به دلیل نبود زیرساخت در بسیاری از مناطق کشاورزی کشور امکان اخذ مالیات از این فعالیت‌ها وجود ندارد.
پیشنهاد می‌شود در ابتدا با ایجاد بستر مناسب نسبت به آگاهی‌رسانی نسبت به دانش افزایی بهره‌برداران بخش اقدام شود و در ادامه با ایجاد زیرساخت‌های اجرایی مناسب اقدام به اخذ مالیات از این بخش شود؛ از این رو پیشنهاد می‌شود ضمن تدوین قوانین مناسب با استفاده از ظرفیت کارشناسی، قوانین تدوین شده به صورت تدریجی و در بازه زمانی 10 تا 15 ساله به مرحله اجرا وارد شود علاوه بر این موارد، پیشنهادات زیر که با استفاده از بررسی تجربیات سایر کشورها به دست آمده می‌تواند در زمینه تدیون قوانین مناسب مالیاتی در بخش کشاورزی مؤثر باشد.
-حذف روش‌های اخذ مالیات‌های غیر مستقیم از بخش کشاورزی مانند قیمت‌گذاری دستوری مواد غذایی، اعمال محدودیت‌های صادراتی و ...
-تعیین شفاف گروه‌های درآمدی کسب و کارهای کشاورزی و نرخ مالیات در نظر گرفته شده
-منوط نمودن دریافت مشوق‌های اعطایی به ثبت اطلاعات در دفاتر هزینه و درآمد جهت جمع‌آوری نظام‌مند داده‌ها و اطلاعات
-در نظر گفتن معافیت‌ها و امتیازات مالیاتی ویژه برای کسب و کارهای مختلف بخش کشاورزی به فراخور ماهیت و اهداف توسعه بخش
-در نظر گرفتن نرخ‌های متفاوت مالیات بر ارزش افزوده برای خرید نهاده‌های کشاورزی
-در نظر گرفتن معافیت مالیات بر درآمد حاصل از طرح‌های سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی
با توجه به شرایط فعلی بخش کشاورزی امکان اخذ مالیات از بخش کشاورزی وجود ندارد.
