به گزارش اتاق خبر، به نقل از فارس، پیشرفت و خود کفایی در صنایع فضایی از بزرگترین اهداف و آرمان‌های کشورهایی است که می خواهند در اقتصاد به توانمندی‌های داخلی تکیه کنند، ایران نیز با قدم نهادن در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی بر اساس رهنمودهای مقام معظم رهبری و تلاش برای رسیدن به اقتصاد دانش بنیان راه رهایی از هرگونه وابستگی به کشورهای خارجی را به سرعت طی می‌کند.
ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یکی از نهادهای فعال و تأثیر گذار در صنعت هوایی است و منوچهر منطقی که ید طولایی در صنایع مختلف دارد، این مجموعه را هدایت می‌کند.
برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های این ستاد با منطقی به گفت‌وگو نشستیم. دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ابتدا به تشریح چگونگی شکل گیری این ستاد پرداخت و در پایان از ماهواره‌ها و برنامه های آتی ستاد در ساخت ماهواره سخن گفت.
در ابتدا درباره مأموریت‌های تعیین شده برای ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری توضیح دهید؟
پیش از معرفی دستاوردهای حوزه فضایی در ابتدا باید بررسی کنیم که ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته با چه اهدافی تشکیل شده و چه‌کاری باید انجام دهد. در نقشه جامع علمی‌وفناوری کشور اولویت‌هایی مطرح شده بود که یکی از بخش‌های اولویت الف آن، هوافضا بود. بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اولویت‌های مختلف، اسنادی را منتشر کرد که یکی از آن سندها ،سند توسعه فناوری‌های جامع هوافضا بود که به چهار بخش هوایی، هوانوردی، فضایی و بخش فضایی نظامی و دفاعی تقسیم شده بود.
در بخش هوایی اهدافی ذکر شده که به عنوان مثال کشور باید به تعدادی از محصولات این صنعت دست پیدا کند یا هواپیمای 100 تا 150 نفره تولید شود، بالگردهای متوسط و نیمه سنگین و موتورهای هواپیمایی نیز یکی از این برنامه ها بوده است.
در بخش دیگر از ما خواسته شد تا امکانات ساخت محصولات صنعتی در کشور را یک‌پارچه کنیم، مثلاً قطعه‌سازها را یک‌پارچه کنیم که هم برای بخش‌های دفاعی و هم برای بخش‌های تجاری، قطعه‌سازی کنند یا دربخش خصوصی پهپادها را توسعه دهیم که هم تجاری و هم دفاعی کار کنند.
همچنین در بخش هوانوردی از ما خواسته شد تا استانداردهای هوایی را توسعه دهیم لذا تمرکز ستاد روی اهدافی است که در سند نقشه جامع علمی آمده است
یکی از مواردی که از شما خواسته شده کار در بخش دفاعی بوده، آیا ارتباط صحیح بین این ستاد و صنایع دفاعی کشور شکل گرفته است؟
در نیازهای نیروی هوایی و سازمان صنایع هوایی، فناوری کلیدی وجود دارد و ستاد به فناوری‌های کلیدی کمک می‌کند که در مراکز تحقیقاتی مشترک یا مراکز تحقیقاتی صنایع به آن فناوری برسند یا بتوانند آن محصول را تولید کنند، پس رابطه ما با صنایع این است که در فناوری‌های کلیدی و محصولاتی که به برنامه‌ریزی نیاز دارد، به آنها کمک کنیم.
چه میزان از انتظاراتی که از این ستاد وجود داشته تا کنون برآورده شده و چه چشم‌اندازی برای فعالیت‌های ستاد در نظر گرفته اید؟
می‌توانیم بگوییم همه حرکت‌هایی که انجام دادیم در راستای اهداف سند جامع علمی کشور بوده است. مثلاً در زمینه مأموریت طراحی و تولید بالگرد متوسط و نیمه سنگین کمک کردیم تا طراحی بالگرد صبا ۲۸۴انجام شود. ساخت موتور هواپیما در راستای همان خواسته سندجامع علمی کشور است که موتور هواپیما را بررسی کنیم. بنابراین می‌توانیم بگوییم که ستاد برای تحقق تمام بندهای سند نقشه جامع علمی کشور فعالیت کرده که البته میزان موفقیتش در بخش‌های مختلف بستگی به دو پارامتر دارد. یک پارامتر این است که در بخش‌های تعریف شده، بودجه لازم تخصیص داده شود.موضوع دوم هم این است که هدف ستاد یکپارچه‌سازی است. این سوال مطرح می شود که آیا موفق شده‌ایم که بخش‌های مختلف دانشگاه و مراکز تحقیقاتی را یک‌پارچه بکنیم تا بتوانند یک کار بزرگ انجام بدهند؟
البته این ستاد در شبکه‌سازی موفق‌تر بوده‌است زیرا نیازی به پول نداشته است، ولی وقتی موضوع بودجه مطرح می شود، باید با توجه به وضعیت کلی بودجه عمومی کشور، بررسی کنیم که تا آنجا که بودجه را به پروژه تخصیص داده‌اند، تحقق اهداف سند انجام شده است ؟
بین پنج تا شش پروژه کلان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حوزه ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته قرار دارد که این تعداد به نسبت سایر ستادها بیشتر است.
آیا بودجه‌ای که به‌نسبت سایر ستادهای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته در نظر گرفته شده، کافی بوده و این بودجه به‌طور کامل پرداخت شده است؟
بعضی از پروژه‌های این ستاد، بودجه‌های بالایی را طلب می‌کنند تا به نتیجه برسند. تقریباً تمام پروژه‌های هوایی شامل این ویژگی هستند که باید میلیاردی به آنها بودجه تخصیص داده شود تا پروژه کامل شود. ستاد هم تا جایی که معاونت علمی به آن بودجه تخصیص داده، با در نظر گرفتن اولویت‌ها به پروژه‌‌ها مبالغی را پرداخت کرده است.
سال گذشته، با توجه به اینکه پروژه‌های کلان عمدتاً انجام شد، پروژه کلان دیگری تعریف نکرده‌ایم اما اگر پروژه کلان جدیدی تعریف کنند طبعاً بودجه بیشتری به ما اختصاص می‌دهند.
درحال‌حاضر بین پنج تا شش پروژه کلان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حوزه ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته قرار دارد که این تعداد به نسبت سایر ستادها بیشتر است.
به‌نظر شما چه زمانی می‌توانیم در صنعت هوایی به خودکفایی برسیم؟
منطقی: در صنعت هوایی پروژه تولید چند محصول را در دستور کار داریم که همزمان پروژه آنها را پیش می بریم. محصولی که بودجه زیادی نمی‌خواهد و شرکت‌های دانش‌بنیان خوب می‌توانند روی آن کار کنند، پهپاد است.
در تولید پهپاد با وجود مجموعه فعال، کشور می‌تواند روی پای خودش بایستد، همچنین در حوزه هوانوردی عمومی که شامل هواپیمای دو تا 10 نفره است ؛ شرکت‌هایی هستند که هم می‌توانند همکار خارجی داشته باشند، هم محصول بسازند و حتی می‌توانند خودشان طراحی آن را برعهده بگیرند.
در تولید بالگرد نیز به‌صورت نسبی وضعیت مطلوبی داریم. اگر یک کشور بخواهد به تولید هواپیمای مسافربری بپردازد، به طور معمول باید بین ۲۵تا ۳۰ سال به‌طور مداوم کار کند تا به جایی برسد که بتواند یک هواپیمای مسافربری را متناسب با نیازهای خودش طراحی کند.
ساخت هواپیمای مسافربری چند سال یا شاید چند دهه در کشور ما نیاز به تحقیق و پژوهش دارد تا با استفاده از ظرفیت‌هایمان بتوانیم به مرحله ساخت آن دست پیدا کنیم؟
ساخت هواپیمای مسافری جزء برنامه‌های ستاد است، اما اولویت ساخت آن در دولت‌های مختلف فرق می‌کند. می‌توانیم بگوییم که به طور کلی اولویت هواپیمای مسافربری در دولت‌های مختلف پایین بوده است. چرا که اگر اولویت زیادی داشت به دلیل نیروهای توانمند متخصص قطعاً به آن دست پیدا می‌کردیم.
در حوزه پهپاد و بالگرد، صادرات یا انتقال تکنولوژی داشته‌ایم؟
انتقال تکنولوژی در پهپادها صورت گرفته است. در مورد بعضی از اجزاء یا توانمندی‌هایی که داریم این است که می‌توانیم محصولات مختلف را نظیر بالگرد و هواپیما صادر کنیم.بنابراین می‌توانیم بگوییم که در این حوزه به‌اصطلاح بازار نسبتاً خوبی وجود دارد و فعالیت‌های صادراتی انجام می‌شود.
با کمک معاونت بین‌الملل معاونت علمی و فناوری، فعالیت‌های صادراتی رو به رشد بوده است. این معاونت، نمایندگی‌های مختلف در کشورهای مختلف ایجاد کرده و سعی می‌کنیم با استفاده از آنها میزان کار را بالاتر ببریم.
در حال حاضر تعاملات این ستاد، با کدام کشورها بیشتر است؟
به‌صورت خاص می‌توانم بگویم که با کشورهای مسلمان تعاملات بیشتری داریم. با کشورهای آسیای جنوب شرقی و آمریکای لاتین هم تعاملات انتقال فناوری و صادرات داریم.
به‌نظر شما این صنعت چه میزان توانسته به اقتصاد کشور و به تحقق اقتصاد دانش بنیان کمک کند؟
به طور معمول برنامه‌ریزی کشورها بر این اساس است که ابتدا یک صنعت را انتخاب می‌کنند و بر روی آن تمرکز کرده تا تمامی فعالیت‌های صنعتی کشورشان درهمان راستا توسعه پیدا کند. مثلاً صنعت فولاد را انتخاب می‌کنند چون این صنعت نقش بسیار مهمی در رگه‌های صنایع دارد و نقش خانه‌ای را دارد که توانایی تحریک صنایع دیگر و رساندن مواد اولیه به آنها را دارد تا آنها به‌نوبه خود قادر به انجام فعالیت‌های صنعتی دیگر بشوند.
صنایع هوایی و فضایی نیز از همین صنایع است که فناوری‌های زیادی را درگیر می کند و اگر شما بتوانید به یک محصول هوایی برسید، مجموعه‌ای از فناوری‌ها در دستیابی به آن محصول به کار گرفته می‌شود که سرریز آن در تمام صنایع پایین‌دستی باعث توسعه آنها می‌شود.
صنایع هوایی از دو منظر اهمیت دارد؛ یکی اینکه سرریز فناوری آن باعث می‌شود که سایر بخش‌ها هم ارتقا پیدا کرده و رشد کنند و بهره‌وری و عملکردشان بالا برود. از طرفی این صنعت هم در موضوعات امنیتی و اقتصادی که هر دو از اهمیت بالایی برخوردارند به‌صورت مستقیم تأثیرگذار است. بنابراین اگر بخواهیم بگوییم که صنایع هوایی در اقتصاد کشور چقدر تأثیر داشته، هم باید اثرات مستقیم و هم اثرات غیرمستقیم آن را محاسبه کرد.
قطعه‌سازان داخلی در صنعت خودرو عمدتاً به قسمت‌های الکتریکی و کنترلی خودرو وارد نمی‌شوند اما در صنایع هوایی این بخش، جزء نخستین قسمت‌هایی است که به خودکفایی رسیده است. بنابراین باید این بخش از فناوری‌های الکترونیکی و کنترلی هوایی به صنعت خودرو سازی کمک کند.
اصولاً در کشورهای مختلفی که صنایع هوایی مقتدری دارند این اثربخشی به‌طور نسبی بالاست اما اثربخشی صنایع هوایی ما در حد متوسط قرار دارد. به همین دلیل سعی می‌کنیم که در ستاد صنایع هوایی، فضایی، ریلی را در کنار هم‌دیگر قرار دهیم چون الان زمانی است که می‌توانیم صنایع هوایی را در بخش‌های دیگر توسعه بدهیم.
اگر صنعت خودرو را بررسی کنید، متوجه می شوید که قطعه‌سازان داخلی عمدتاً به قسمت‌های الکتریکی و کنترلی خودرو وارد نمی‌شوند اما در صنایع هوایی این بخش، جزو اولین قسمت‌هایی است که به تولید داخل و خودکفایی رسیده است. پس باید این بخش از فناوری‌های الکترونیکی و کنترلی هوایی به صنایع خودرویی کمک بکند. از طرفی هم چون تیراژ تولید در صنعت خودروسازی به مراتب بالاتر از تیراژ تولید در صنایع هوایی است، وقتی سفارشات مربوط به صنایع خودرو به صنایع هوایی داده شود از لحاظ اقتصادی نیز وضعیت صنایع هوایی بهتر می شود.
بنابراین اثر مستقیم این است که تعداد قطعات هوایی افزایش پیدا کند و اثر غیرمستقیم نیز این است که برنامه‌های هوایی باعث می‌شود تعدادی از قطعات خودرویی که قبلاً وارد می‌شده تولید داخل و بومی سازی شود.
موضوعی که نیاز به شفاف‌سازی دارد وجود نهادهایی مانند مرکز ملی فضایی، پژوهشگاه فضایی و سازمان هواوفضاست.به نظر می رسد فعالیت های این سه مرکز هم‌پوشانی دارند. لطفا درباره فعالیت های هر سه نهاد توضیح دهید؟
اگر بخواهیم سازمان‌های فعال در حوزه فضایی را بررسی کنیم نه تنها سه مرکز نیست بلکه حدود ۱۱ سازمان است.در ستاد جدیدی که دکتر ستاری از سال گذشته مسئولیت آن را برعهده من گذاشتند، این مسئله حل شده است. معمولاً سازمان‌های مختلفی در بخش فضا وجود دارد که هر کدام یک فعالیت مختص خود را انجام می‌دهند. به عنوان مثال سازمانی روی ایستگاه‌های زمینی و دیگری روی پایگاه فضایی یا پرتاب‌کننده و ماهواره‌ها تحقیقات خود را انجام می دهد یا سازمانی روی سنسورهای ماهواره یا ایستگاه‌های دریافت فعالیت می کند. همه این نمونه ها نشان دهنده تنوع گسترده موضوع است که سازمان‌های مختلف را ایجاد می کند.
راه حل ساماندهی نهادهای فضایی چیست؟
می توان همه سازمان ها را کنار هم گذاشته تا یک‌پارچه شوند و به‌اصطلاح تمرکز کار بیشتر شود و یا اینکه مجموعه ای تشکیل شود تا هماهنگی بین این سازمان ها را برقرار کند. دولت قبلی به دنبال تمرکز این سازمانها بود، در حالی که دولت فعلی به دنبال ایجاد یک مجموعه برای هماهنگی بین نهادهای مختلف است. به همین دلیل مرکز ملی فضایی ایجاد شد.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ، وزارت ارتباطات و دفتر رئیس‌جمهور به تفاهم رسیدند تا توسعه فناوری فضایی توسط معاونت علمی انجام شود و نهادهایی مانند شورای عالی فضایی، کارفرمایی پروژه‌های فضایی را انجام دهد. بنابراین مرکز ملی فضایی در ذیل سازمان فضایی انجام می‌شود ولی توسعه فناوری فضایی در ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته آمد .در این ستاد توانستیم به کمک فناوری و اکوسیستم می‌توانیم یک‌پارچگی را ایجاد کنیم.
در حال حاضر چه فعالیت هایی در مرکز ملی فضایی انجام می‌شود؟
در مرکز ملی فضایی تحقیقات در ایستگاه زمینی، ماهواره، پرتاب‌کننده و فناوری‌هایی که با مرور زمان ، تغییر می‌کند، انجام می شود. در این مرکز علاوه بر رصد فناوری، روی فناوری جدید کار می‌کنیم . به‌عنوان مثال یکی از فعالیت های انجام شده این است که یک تشکل تشکیل دادیم که قطعات ماهواره‌ها را طراحی کرده و بسازند.
در حال حاضر چه برای پرتابگر و چه برای ساخت ماهواره با کاربری‌های مختلف، یک برنامه جامع داریم و تفاوت زیادی با سال های گذشته که ماهواره مصباح را ساختیم، پیدا کردیم .چرا که توانمندی‌مان نه تنها ثابت نمانده، بلکه با زمان پیشرفت کرده است.
برنامه ای برای ساخت ماهواره‌ها و پرتاب ماهواره جدید در دستور کار قرار گرفته است؟
یکی از فعالیت های انجام شده در این ستاد این است که با کمک تمام مراکز فعال در حوزه فضایی از ابتدای سال ۹۷ برمبنای سند تدوین شده، برنامه جامعی تهیه و به آن عمل کردیم. بنابراین از سال ۹۷ تا سال ۱۴۰۴ مرتب ماهواره‌های مختلف ساخته و پرتاب می‌شود و از پرتاب‌کننده‌های داخلی نیز استفاده می کنیم.
یکی از مشکلات کشور نداشتن پرتابگر برای پرتاب ماهواره مصباح بود که قرار بود ایتالیا پرتاب این ماهواره را انجام بدهد. چه اتفاقی در این چند سال اخیر رخ داد که از پرتابگر خارجی بی نیاز شدیم و به تولید پرتابگر رسیدیم؟
اتفاقاً سؤال خوبی کردید. آن زمان که ماهواره مصباح را ساختیم و از ایتالیا برای پرتاب کمک خواستیم، پرتاب‌کننده‌ای که بتواند این کار را انجام بدهد نداشتیم. و در ضمن ماهواره‌ای که آن زمان معادل ماهواره مصباح باشد نداشتیم. الان ماهواره‌هایی که داریم به‌مراتب پیشرفته‌تر از ماهواره مصباح است و پرتاب‌کننده هم داریم.
در حال حاضر چه برای پرتابگر و چه برای ساخت ماهواره با کاربری‌های مختلف، یک برنامه جامع داریم که طبق آن برنامه جامع پیش می رویم. ساخت پرتابگر سفیر، سیمرغ و سفیر را در برنامه جامع داشتیم که به آن دست پیدا کردیم. بنابراین تفاوت زیادی با سال های گذشته که ماهواره مصباح را ساختیم، پیدا کردیم و توانمندی‌مان نه تنها ثابت نمانده، بلکه با زمان پیشرفت کرده است. بخش‌های هوایی و فضایی یک مجموعه بسیار فعالی هستند و به صورت دائمی ارتقا پیدا می کنند.
