بحث كدهاي اخلاقي و رعايت اخلاق‌مداري در كسب و كار يكي از مباحث اساسي در اقتصاد امروز است و بخش مهمي از اين موضوع بر عهده تشكل‌ها و نهادهايي است كه خود مدعي حمايت از بخش خصوصي هستند. با اين وجود مساله عدم رعايت اين كدهاي اخلاقي در تشكل‌ها پديده‌يي جدي است. براي مثال در ايام انتخابات تشكل‌هاي بخش خصوصي شايد بيشتر از نهادهاي دولتي و دولتمردان دست به تخريب يكديگر مي‌زنند. همچنين هميشه مساله رعايت اصول مالي و جلوگيري از رانت‌هاي اطلاعاتي و اقتصادي خواسته بخش خصوصي بوده است اما كمتر تشكلي موفق شده است در افكارعمومي خود را از اتهام لابي‌گرا مبرا كند. همه اين موارد باعث شد تا با يلدا راهدار، رييس كميسيون رقابت، خصوصي‌سازي و سلامت اداري اتاق ايران و عضو هيات نمايندگان اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي به گفت‌وگو بنشينيم. وي كه از منتقدان وضعيت اخلاق‌گرايي در تشكل‌هاست مي‌گويد بايد نهادهايي مانند شوراي پيشكسوتان اتاق اقدامي براي تعريف كدهاي اخلاقي كند.

خانم راهدار، شما به عنوان رييس كميسيون رقابت، خصوصي‌سازي و سلامت اداري بارها بر مشكلات سلامت اداري در نظام دولتي و مسائلي كه اين موضوع براي بخش خصوصي و رقابت ايجاد مي‌كند، تاكيد داشته‌ايد. آيا در بخش خصوصي مساله سلامت اداري و به صورت مشخص وضعيت رعايت اخلاق كسب و كار وضعيت مطلوبي دارد؟
اتفاقا من به‌شدت اعتقاد دارم كه سلامت اداري مساله‌يي در دست فعالان بخش خصوصي است. برخلاف نظر شما من چنين مسائلي را تنها به بخش دولتي نسبت نمي‌دهم بلكه در صحن پارلمان بخش خصوصي هم تاكيد داشته‌ام كه مسائلي مانند فساد و تقلب تنها مختص به دولت نيست و در بخش خصوصي هم شكل گرفته است. خود ما هم در اغلب وقت‌ها مصداق‌هاي آن را مي‌بينيم. زماني كه چنين مشكلي در بدنه بخش خصوصي وجود دارد، لاجرم بايد بپذيريم كه اين مشكل در تشكل‌ها هم وجود دارد.
اما من مي‌خواهم يك گام جلوتر بروم. از نظر من تشكل‌ها نهادهايي هستند كه قرار است اخلاق كسب و كار را ترويج كنند و جلو فساد را با الگو‌سازي بگيرند. اما واقعيت اين است كه ما در تعريف كدهاي اخلاقي فعاليت اجتماعي بسيار بد عمل كرده‌ايم يا اصلا عملي انجام نداده‌ايم.
هيچ‌وقت در اين بخش گفته نشده، قرار است يك فعال تشكلي مطلوب چه ويژگي‌هاي اخلاقي در كسب و كار و فعاليت اجتماعي-تشكلي خود داشته باشد. اين مشكل تصوير فعال اقتصادي در افكارعمومي را تحت تاثير خود قرار داده است. بارها مسوولان گفته‌اند كه جوانان در ايران الگو ندارند. اما مشكل در اين است كه به دليل تعريف نشدن مسائل اخلاقي ما اقدام به الگوشكني مي‌كنيم. چون توهم و خودبزرگ‌بيني داريم، نمي‌خواهيم شاهد رشد هيچ كس باشيم پس الگوهايي كه مي‌توانند شكل بگيرند در افكارعمومي تخريب مي‌شوند پس شاهد اين مشكل هستيم كه جوانان ما الگو ندارند. با اين روش مي‌خواهيم، ثابت كنيم كه ما بزرگ‌تر و برتر هستيم ولي متوجه نيستيم كه با اين كار ضربه‌يي بسيار سنگين‌تر به احترام و منزلت اجتماعي فعال اقتصادي وارد مي‌كنيم. اينها مسائلي است كه همه ما ديده‌ايم و همگي ريشه در توجه به اخلاق تشكلي دارد؛ موضوعي كه هنوز در تعريف آن در ابتداي راه هستيم. يكي از بدترين اتفاقاتي كه در چند سال گذشته رخ داده است، شكسته شدن حرمت‌ها و احترام به پيشكسوت و بزرگ‌تر‌ها بود. اين مشكل اتفاقا نه از بخش خصوصي بلكه از متن جامعه شروع شد. چند سال قبل در رسانه ملي شاهد انواع تهمت‌ها و توهين‌ها بدون اثبات بوديم.
اين موضوع باعث بي‌اعتمادي گسترده‌يي در جامعه شد در حالي كه هيچ كس توجه نداشت كه اين اعتماد يك سرمايه اجتمعي است. افراد مي‌توانستند در رسانه‌ها مباحثي را مطرح كنند بدون آنكه دليلي بر اثبات داشته باشند. حتي به صراحت مي‌گفتند ما مي‌گوييم و كسي كه مي‌گويد اين‌گونه نيست، اثبات كند. طولاني شدن روند دادرسي هم باعث مي‌شد كه افراد از 2 يا 3سال درگير دادگاه شدن پرهيز كنند. چنين موضوعي مصداق مشخص بي‌اخلاقي است و متاسفانه همين روش امروز در تشكل‌هاي ما هم شكل گرفته است.
بگذاريد روند بحث را كمي تغيير دهيم. در انتخابات تشكل‌ها و به صورت مشخص اتاق بازرگاني شاهد هستيم كه چندين ميليارد تومان پول جابه‌جا مي‌شود، در حالي كه قرار است عضو هيات نمايندگان شدن غيرانتفاعي و افتخاري باشد. آيا دليلي دارد كسي كه براي خدمت بدون دستمزد آمده چند ميليارد هزينه كند يا مسائل اخلاقي در پشت آن وجود دارد؟
فكر نمي‌كنم همه افرادي كه مي‌آيند به قصد خدمت آمده باشند. اتفاق بدي كه رخ داده اين است كه پشت ظاهر اخلاقي و زيبا شاهد كارهاي غيراخلاقي هستيم و اتفاقا افرادي كه در تشكل‌ها صحبت از اخلاق مي‌كنند، راحت‌تر مرزهاي اخلاقي را مي‌شكنند. اما درباره سوال شما به صراحت مي‌گويم در تشكل‌ها از جمله اتاق پولي قسمت نمي‌شود و كسي به انگيزه مالي مستقيم به تشكل نمي‌آيد ولي رانت‌هاي زيادي مانند رانت اطلاعاتي، كانال‌هاي اطلاعاتي همچنين رانت همنشيني با مسوولان دولتي و اطلاع زودتر از فرصت‌هاي اقتصادي وجود دارد، اتفاقا باعث شده است كساني كه فاقد هرگونه كسب و كار بوده‌اند يا سطح كسب و كار مشخصي داشتند به واسطه حضور در تشكل‌ها رشدهاي چشمگيري كنند. از سوي ديگر انتقادات جدي‌تري به اتاق بازرگاني وارد است.
ما در اتاق به عنوان پارلمان بخش خصوصي شاهد حضور افرادي هستيم كه اصولا كارمند يا كارمند تشكل هستند و كسب و كار مشخصي براي خود ندارند اما به واسطه تشكل‌ها وارد اتاق ايران مي‌شوند و به عنوان عضو پارلمان بخش خصوصي براي بقيه تصميم مي‌گيرند و حتي به خود اجازه مي‌دهند، فعالان اقتصادي بزرگ را تخريب كنند. كسي كه مي‌خواهد عضو هيات نمايندگان شود بايد داراي كسب و كار مشخصي باشد، تجربه دادن حقوق، ماليات، بيمه و بسياري از مسائل را داشته باشد تا درد بخش خصوصي را درك كند. اما كساني كه فاقد كسب و كار هستند و اصولا فعال بخش خصوصي محسوب نمي‌شوند به سادگي مرز اخلاق را زير پا مي‌گذارند. علت اين است كه اين افراد چيزي براي از دست دادن ندارند. بعضي از اين افراد از طريق تشكل به اتاق مي‌آيند و از طريق عضويت در هيات نمايندگان به رسانه‌ها راه مي‌يابند و متاسفانه به شهرت مي‌رسند و در مسيرهاي مختلف مانند فرآيند انتخاباتي اثرگذار هستند. اين موضوع از نظر اخلاقي مشكلات بيشتري ايجاد مي‌كند. در يك كلام كسي كه مي‌خواهد عضو هيات نمايندگان شود بايد تجربه اداره يك كسب و كار را داشته باشد.
راه‌حل شما براي اين وضعيت بسيار نامطلوب چيست؟
با وجود انتقادهايم نمي‌گويم، وضعيت بسيار نامطلوب است و همه جا را فساد برنداشته است. من وضعيت فساد در تشكل‌ها را وضعيت متوسطي مي‌دانم ولي مساله الگوسازي نخستين بحث است. كدهاي اخلاقي يك فعال اقتصادي-تشكلي بايد توسط اتاق بازرگاني مشخص شود. همان‌طور كه هر شغلي حتي در لباس پوشيدن داراي كدهاي اخلاقي است، كساني كه مي‌خواهند عضو هيات نمايندگان شوند بايد كدهاي اخلاقي مشخص داشته باشند. من فكر مي‌كنم بزرگ‌ترهاي اتاق بايد خيلي هوشمندانه‌تر حركت كنند تا آسيب‌هاي اخلاقي به حداقل برسد. واقعيت اين است كه آسيب به چهره يك فرد تشكلي در حقيقت به چهره و تصويري كه جامعه از تشكل‌ها دارد، آسيب مي‌زند. اما اين آسيب‌ها در اتاق به ويژه در نزديك ايام انتخابات وجود دارد. حتي كار به جايي مي‌رسد كه وارد مسائل خصوصي همديگر مي‌شوند.
براي حل اين مشكلات بايد كميته انضباطي فعال شود يا كميته اخلاق تشكيل گردد؟
فكر نمي‌كنم مساله با كميته انضباطي به روش فعلي حل شود. ما نياز به يك كار فرهنگي گسترده داريم. كميته انضباطي در سال‌هاي گذشته يا غيرفعال بوده است و حتي در دوره‌يي وارد بحث‌هاي گروهي شد و بيشتر جنبه ظاهري داشته است تا اينكه بخواهد به كارهاي پيشگيرانه و فرهنگي ورود كند.
من به عنوان عضو هيات نمايندگان تا امروز در هيچ جاي اتاق پيام اخلاقي نديده‌ايم و هيچ مانيفست اخلاقي در اتاق بازرگاني مشاهده نكرده‌ام. هيچ‌كس هم نيامده است به‌عنوان عضو اتاق پاي يك مانيفست اخلاقي را امضا كند. چارچوب‌هاي اخلاقي در اتاق بايد روشن شود. كسي كه عضو كانون وكلا مي‌شود بايد يك‌سري مسائل حتي در ظاهر خود را رعايت كند. چرا در اتاق بازرگاني چنين مساله‌يي وجود ندارد. هركس بنا به تجربه و شخصيت خود تعريفي از اخلاق دارد اما بايد اين تعريف‌ها يكي شود. شايد بهترين نهادي كه بتواند به اين موضوع ورود كند شوراي پيشكسوتان باشد تا با اين روش هم اين شورا فعال‌تر شود و هم از تجربه ريش‌سفيدهاي اتاق در يك مساله فرهنگي و اخلاقي استفاده شود.

94105

منبع: تعادل