به گزارش اتاق خبر،ريتالين يك داروي محرك است كه اگر با دوز مشخص تجويز شده از سوي پزشك و به قصد درمان مصرف شود، مشكلي ايجاد نمي‌كند اما بالا رفتن مقدار مصرف، علايم شبيه مسموميت با ساير مواد محرك و از جمله شيشه ايجاد مي‌كند و فرد دچار اضطراب و ترس و تعريق و بي‌قراري و افزايش فشار خون مي‌شود و در موارد مصرف دوز بالا، ممكن است سكته مغزي و خونريزي مغزي يا مشكلات قلبي ايجاد كند.
ريتالين يك داروي محرك است كه اگر با دوز مشخص تجويز شده از سوي پزشك و به قصد درمان مصرف شود، مشكلي ايجاد نمي‌كند اما بالا رفتن مقدار مصرف، علايم شبيه مسموميت با ساير مواد محرك و از جمله شيشه ايجاد مي‌كند و فرد دچار اضطراب و ترس و تعريق و بي‌قراري و افزايش فشار خون مي‌شود و در موارد مصرف دوز بالا، ممكن است سكته مغزي و خونريزي مغزي يا مشكلات قلبي ايجاد كند.
گوشه پايينِ سمت چپ نسخه، مهر دكتر ت. متخصص مغز و اعصاب درج شده است. نسخه، متعلق به حميد م. بيمار دچار افسردگي است و در اين نسخه ٢٠٠ عدد قرص ريتالين براي او تجويز شده است. كپي شناسنامه و كارت ملي حميد م. هم به نسخه الصاق شده. حميد م. يكي از جاعلان نسخه‌هاي ريتالين در ايران است كه طي سال‌هاي ٩٠ تا ٩٢ و تا قبل از شناسايي و دستگيري، خودش يا زيردستانش با نسخ جعلي به داروخانه‌هاي منتخب توزيع‌كننده ريتالين مراجعه كرده و ريتالين دريافت كرده‌اند. سيما س. كارمند بيمارستان كه كپي كارت پرسنلي او هم به همراه مدارك دريافتي از ساير جاعلان ريتالين، در سازمان غذا و دارو بايگاني شده، يكي از زيردستان حميد م. است. اسم حميد م. و سيما س. از سال ٩٣ وارد ليست سياه سازمان غذا و دارو شده است. ليستي كه اسم بيش از ٣٠ جاعل ديگر مثل حميد م. هم در آن هست.
نسخه‌هاي ٢٠٠ تايي
اوج جعل نسخه براي ريتالين درسال‌هاي ٩٠ تا ٩٢ اتفاق افتاد. سال‌هايي كه افت و خيز شديد قيمت ارز در كشور با شدت گرفتن تحريم‌ها همراه شد و مهم‌ترين تاثيرات ناشي از اين چالش اقتصادي، خود را در عرصه سلامت نشان داد. كمبود داروهاي حياتي، گراني قيمت دارو و كاهش سهم ارز دولتي به داروهاي وارداتي مشمول دريافت يارانه در طول اين ٢ سال، ضربه سهمگيني به سلامت بيماران وارد كرد چنان‌كه علاوه بر كمبودهاي مقطعي و متناوب داروهاي حياتي، محدوديت‌هاي فراواني بر توزيع داروهاي سهميه‌اي اعمال شد. اما در سوي مقابل، جاعلان و فعالان بازار سياه دارو، قايق‌هاي خود را از ماهي‌هاي صيد شده از اين آب گل آلود انباشتند. از نيمه دوم سال ٩٢ تا نيمه اول ٩٣ و به دنبال تثبيت قيمت ارز و تشديد سياست‌هاي نظارتي بر نحوه توزيع داروهاي تحت كنترل (كه عمدتا داروهاي با پايه مخدر بودند) شناسايي جاعلان نسخ ريتالين هم سرعت گرفت تا حداقل، شبكه جعل معلول شود. امروز، هنوز يك ليست سياه از جاعلان ريتالين در اختيار صاحبان داروخانه‌هاي منتخب توزيع ريتالين هست كه آن را به راهروي مخصوص نگهداري داروها نصب كرده‌اند. ليستي كه بر اساس دستورات شفاهي معاونت‌هاي غذا و داروي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي استان‌ها، هر ٦ ماه يك‌بار به‌روزرساني مي‌شود. از ابتداي سال ٩٤، اسامي اين فهرست‌ها تقريبا ثابت مانده است. جاعلان راه‌هاي بهتري پيدا كرده اند؛ نفوذ غيرقانوني به گمركات كشور و تباني با مسوولان فني برخي داروخانه‌ها براي دريافت سهميه قاچاق؛ اين‌بار خارج از محيط تحت كنترل داروخانه... .
چرا ريتالين؟
ريتالين RITALIN صرفا يك عنوان تجاري است براي «متيل فنيدات هيدروكلرايد» كه از مشتقات خانواده آمفتامين‌ها و محرك سيستم اعصاب مركزي است و از سوي روانپزشكان و متخصصان مغز و اعصاب، براي درمان مبتلايان بيش فعالي، ضعف و اختلال حافظه و تمركز، اختلال خواب و برخي انواع افسردگي تجويز مي‌شود. بي‌خوابي، افزايش تمركز، كاهش خستگي و كاهش اشتها از مهم‌ترين تاثيرات سريع پس از مصرف اين داروست. ويژگي‌هاي فريبنده‌اي كه حتي از پالس‌هاي يك آهن‌ربا، جاذبه بيشتري داشته براي بسياري از دانش‌آموزان، دانشجويان، رانندگان شب رو، زنان و همه آنهايي كه مي‌خواهند ظرف يك شب، قصورات چند ماهه و چند ساله‌شان را جبران كنند. ريتالين واقعا اين كار را مي‌كند. چشم‌هاي‌شان تا صبح باز مي‌ماند، موتور حافظه‌شان با نيروي دو برابر يك اسب بخار كار مي‌كند، تمركزشان با حجمي معادل تمام سال‌هاي زندگي‌شان تقويت مي‌شود، اشتهاي‌شان نسبت به هر چه اطعمه و اشربه كور مي‌شود، پشت سر گذاشتن جاده ١٤ ساعته براي‌شان، به كوتاهي زمان برهم خوردن يك پلك است و... . اگر كلمه «ريتالين» را در مرورگرهاي وب تايپ كنيد، صفحات بي‌شماري باز مي‌شود كه همگي درباره عوارض مصرف اين قرص- حتي براي بيماران نيازمند دارو - هشدار داده‌اند. عوارضي كه مي‌تواند دامنه‌اي از تهوع، سرگيجه، تغييرات ضربان‌قلب و دردهاي شكمي و جنون تا مرگ داشته باشد. وابستگي به اين دارو، ديگر يكي از موضوعات مورد بحث و ترديد روانپزشكان نيست. ريتالين، اعتياد آور است مگر كه صرفا در مدت كوتاه و با دوزهاي تجويز‌شده از سوي پزشك متخصص مصرف شود.
هرچند كه اعتياد به ريتالين مانند وابستگي به مخدرها (ترياك و هرويين) نيست اما اين هشدار، موكد شده كه سوءمصرف‌كنندگان ريتالين، به‌شدت مستعد گرايش به مصرف روانگردان‌ها (به دليل پايه شيميايي دارو) هستند. دكتر محمد رضا معتمد؛ عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره عوارض مصرف اين دارو براي افرادي غير از بيماران نيازمند مصرف مي‌گويد: «ريتالين داروي تحريك‌كننده سيستم سمپاتيك است كه مي‌تواند باعث افزايش فشار خون شود، به خصوص اگر مصرف دارو با برخي داروها يا بعضي مواد غذايي مثل قهوه، همزمان باشد. تشنج از ديگر عوارض اين دارو براي سوءمصرف‌كنندگان است. گاهي اوقات تشنج‌ها پشت سر هم و بدون وقفه است و حتي مي‌تواند منجر به خونريزي مغزي و مرگ شود. مصرف ريتالين در دراز‌مدت، ايجاد وابستگي مي‌كند و متاسفانه تمام باورها درباره ايجاد تمركز و شب بيداري و تقويت حافظه بر اثر مصرف اين دارو كاملا اشتباه است چون تاثيرگذاري دارو حتي در مبتلايان اختلال تمركز هم بسيار جزيي و كوتاه‌مدت خواهد بود. عوارض اين دارو آنقدر خطرناك و شديد است كه حتي دوره تجويز براي بيماران هم بايد بسيار كوتاه و بسته به‌شدت بيماري، چند هفته و حداكثر چند ماه باشد.»
٥ كارت ملي جعلي، ٥ شناسنامه جعلي
نمي‌خواهد اسمش در اين گزارش منتشر شود. صاحب يكي از داروخانه‌هاي منتخب توزيع‌كننده ريتالين در تهران است كه با گزارش‌هاي او، معاونت غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي موفق به شناسايي حميد م. و سيما س. شد. فهرست داروخانه‌هاي منتخب، بايد هر سال توسط دانشگاه‌هاي تابعه تمديد شود. صاحب اين داروخانه، طي سال‌هاي ٩٠ تا ٩٣ توزيع‌كننده ريتالين بود و در اين مدت، بيش از٥٠ بار براي دريافت غيرقانوني ريتالين به او مراجعه شد. اولين نسخه جعل شده، تاريخ ١٧ ارديبهشت ٩١ را دارد. نسخه‌اي با امضاي يك متخصص مغز و اعصاب. داروخانه‌دار، جعلي بودن نسخه را از اثر بر جا مانده از لرزش دست جاعل در هنگام نوشتن ميزان دارو و مشخصات بيمار متوجه شد، با معاونت غذا و دارو تماس گرفت، به پليس ١١٠ گزارش داد و جاعل دستگير شد. شناسايي دومين نسخه جعلي كار دشواري نبود. بيمار معرفي شده در نسخه، كمتر از يك ماه قبل از تاريخ مندرج در نسخه، ٢٠٠ عدد ريتالين دريافت كرده بود و صاحب داروخانه مي‌دانست كه ٢٠٠ عدد ريتالين، حتي براي شديدترين علايم، حداقل براي دو ماه كفايت مي‌كند. سومين جاعل «مثل آقاي ظريف لباس پوشيده بود، اسم تمام كارمندان معاونت غذا و داروي شهيد بهشتي را مي‌دانست. خيلي مودبانه رفتار مي‌كرد. اسمش در ليست سياه بود. گفتم بايد به معاونت غذا و دارو برود تا هويتش را تاييد كنند. آن وقت بود كه شروع كرد به فحش دادن. گفتم به ١١٠ تلفن مي‌زنم. فحش مي‌داد و افرادي را به عنوان پشتيبانش اسم برد كه واقعا ترس‌آور بود.» چهارمين جاعل، ٥ كارت ملي و ٥ شناسنامه جعلي داشت و يك‌بار بازداشت شده بود و در ايام مرخصي، حكم آزادي خودش را جعل كرده بود. داروخانه‌دار بعد از تماس با معاونت غذا و داروي دانشگاه اين جمله را شنيد: «اين فرد خيلي خطرناك است. هيچ واكنشي نداشته باش. بگو دارو نداري.»
مرگ هم داشتيم
روزهاي پاياني سال ٩٢، اكبر عبداللهي اصل؛ معاون وقت نظارت و برنامه‌ريزي سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با خبرگزاري‌ها اعلام كرد: «امسال ١٥٠ ميليون عدد قرص متيل فنيدات، معروف به ريتالين مصرف شده كه اين ميزان، بيش از ٥ برابر ٣ سال قبل و ١٠ برابر سال ٨٥ است.»حسين حسنيان مقدم؛ عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و استاد سم‌شناسي بيمارستان لقمان كه هر روز و در زمان حضور در بيمارستان، تصويري جز پيكرهاي افقي و عمودي افراد دچار مسموميت‌هاي عمدي يا سهوي نمي‌بيند، مواردي از مرگ با ريتالين را هم شاهد بوده. «ريتالين يك داروي محرك است كه اگر با دوز مشخص تجويز شده از سوي پزشك و به قصد درمان مصرف شود، مشكلي ايجاد نمي‌كند اما بالا رفتن مقدار مصرف، علايم شبيه مسموميت با ساير مواد محرك و از جمله شيشه ايجاد مي‌كند و فرد دچار اضطراب و ترس و تعريق و بي‌قراري و افزايش فشار خون مي‌شود و در موارد مصرف دوز بالا، ممكن است سكته مغزي و خونريزي مغزي يا مشكلات قلبي ايجاد كند. در بيمارستان لقمان، موارد بستري ناشي از سوءمصرف ريتالين زياد نيست اما مراجعات سرپايي در اين مورد بالاست. مرگ ناشي از سوءمصرف ريتالين هم داشتيم.»حسنيان مقدم بر اين هشدار كه مصرف‌كنندگان ريتالين، در صف اول معتادان شيشه خواهند ايستاد، مهر قطعيت نمي‌زند اما تاييد مي‌كند كه: «هر فردي كه سوءمصرف ريتالين دارد، مستعد است كه سوءمصرف ساير مواد هم داشته باشد. ساير مواد هم مي‌تواند مواد مخدر يا مواد محرك باشد. شايد هم برعكس، چون سوءمصرف‌كنندگان دچار اختلال شخصيت شده و ميل به سوءمصرف انواع مواد و الكل پيدا مي‌كنند. پس، مصرف‌كننده شيشه هم ممكن است مايل به سوءمصرف ريتالين باشد.»
سراغ شهرستاني‌ها مي‌روند
مطب دكتر غلامرضا تديني؛ متخصص مغز و اعصاب و رييس سابق انجمن علمي روانپزشكان استان فارس، در خيابان قصرالدشت شيراز است. تديني هيچ‌وقت در تهران طبابت نكرد. مهر نظام پزشكي‌اش را هم در هيچ مطب و بيمارستان و داروخانه‌اي جا نگذاشت. اما حداقل دوبار در سال ٩٢، نقش مهر و شماره نظام پزشكي و امضاي او در نسخه تقلبي دريافت ريتالين جعل شد. نسخه‌هايي كه به داروخانه‌هايي در تهران تحويل داده شده بود براي دريافت ٥٠٠ و ٢٠٠ عدد ريتالين. اين دوبار هم، صرفا آن مواردي است كه مسوول داروخانه توزيع‌كننده ريتالين و معاونت غذا‌و‌داروي دانشگاه علوم پزشكي در شهر تهران به اصالت نسخه و هويت بيمار شك كرده بودند. «ارديبهشت ٩٢ از معاونت غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي به من خبر دادند كه خانمي با نسخه مهر شده با امضاي من به داروخانه‌اي در محدوده آن معاونت مراجعه كرده و درخواست ٥٠٠ عدد ريتالين داشته. خوشبختانه مسوول فني داروخانه متوجه شده بود كه تجويز اين تعداد ريتالين غيرعادي است چون ما معمولا تعداد كمي نسخه مي‌كنيم، ٢٠ و حداكثر ٣٠ عدد، مگر آنكه بيمار شناخته شده باشد يا كودك باشد كه دوره مصرف دارو بيشتر است و براي داروخانه هم شك‌برانگيز نيست. مسوول فني به معاونت غذا و داروي دانشگاه اطلاع داده بود و آنها هم با من تماس گرفتند و گفتم من چنين بيماري نداشتم و هيچگاه در تهران طبابت نكردم و در شيراز كار مي‌كنم و بلافاصله نامه‌اي با رونوشت براي سازمان نظام پزشكي و دانشگاه علوم پزشكي شيراز و مراجع قضايي و دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي نوشتم و جعلي بودن نسخه را تاييد كردم. تير ماه همان سال، باز هم با من تماس گرفتند و اطلاع دادند كه اين‌بار، آقايي با نسخه مهر شده به امضاي من مراجعه كرده و درخواست ٢٠٠ عدد ريتالين داشته. باز هم نامه نوشتم و همان مراحل طي شد. جعل مهر خيلي ساده است. ممكن است جاعل به يك مهر ساز پول بيشتري بدهد تا او هم پيگير رويت و ثبت شماره و پروانه و كارت نظام پزشكي نشود. جعل امضا هم كه آسان است. جاعلان هم سعي مي‌كنند مهر و امضاي پزشكاني را جعل كنند كه ساكن تهران نيستند. چنان كه در تهران به من گفتند مهر و امضاي همكاران ديگري هم در ساير شهرستان‌ها مورد سوءاستفاده قرار گرفته است.»
بله؛ نسخه جعل مي‌شود
رسول ديناروند؛ رييس سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با «اعتماد»، جعل نسخه براي ريتالين را تاييد مي‌كند. دارويي كه قرار است فقط براي كودكان مبتلا به بيش فعالي يا بيماران دچار ضعف حافظه كوتاه‌مدت و افسردگي شديد تجويز و مصرف شود اما به دليل سوءاستفاده شبكه قاچاق، محدوديت‌هاي اعمال شده بر واردات و توزيع و تحويل اين دارو آنقدر شدت پيدا كرده كه بيماران واقعي هم در دسترسي به دارو دچار مشكل شده‌اند. «مجبوريم در توزيع و تحويل و واردات اين دارو سختگيري كنيم تا موارد سوءمصرف كاهش يافته و دارو به دست بيماران واقعي برسد. بر اثر همين سختگيري‌ها هم ممكن است بسياري از بيماران در تهيه دارو به رنج و زحمت بيفتند و دسترسي‌ها محدودتر شود اما هيچ چاره‌اي نداريم و به دليل بالا بودن ميزان سوءاستفاده، امكان توزيع عمومي اين دارو واقعا وجود ندارد. تاييد مي‌كنم كه ما در مورد ريتالين با يك مشكل واقعا جدي مواجهيم. با انجمن روانپزشكان كودك هم جلساتي داشتيم و بنا بر آمار آنها، توزيع دارو در ايران نسبت به آنچه بايد باشد كمتر است. يعني بيماران نياز بيشتري دارند اما بخشي از داروي توزيع شده به دست بيماران نمي‌رسد و مورد سوءاستفاده قرار مي‌گيرد.»
بايد در مورد ريتالين هم وارد شويم
اقدامات انجام شده براي كنترل سوءمصرف ريتالين، فعلا محدود به فعاليت‌هاي سازمان غذا و داروست. مسوولان پليس مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با مواد مخدر هنوز اقدام خاصي در مقابله با سوءمصرف ريتالين انجام نداده‌اند اما در حال رصد وضعيت هستند تا به محض پررنگ‌تر شدن علايم هشدار‌دهنده درباره بالا رفتن آمار سوءمصرف اين داروي از خانواده محرك‌ها – بيش از اعداد امروز - آنها هم وارد عمل شوند. تهمينه باهري؛ رييس مركز تحقيقات پليس مبارزه با مواد مخدر در گفت‌وگو با «اعتماد» بالا بودن سوءمصرف ريتالين را بر اساس گزارش‌هاي دريافت‌شده از سازمان غذا و دارو تاييد مي‌كند اما اقدام براي كنترل سوءمصرف ريتالين و ساير فعاليت‌هاي مقابله‌اي را منوط به بالا بودن ميزان كشفيات ريتالين مي‌داند و مي‌گويد: «ريتالين در ايران سوءمصرف بالايي دارد اما هنوز پليس فاتب گزارش هشداردهنده‌اي درباره كشفيات ريتالين قاچاق نداشته. مركز تحقيقات پليس مبارزه با مواد مخدر زماني وارد عمل مي‌شود كه كشفيات يك ماده خيلي بالا باشد. چنان كه در مورد ترامادول اين اتفاق افتاد. امروز وضعيت كشفيات ريتالين مثل گزارش‌هاي اوليه كشفيات ترامادول است و هنوز افزايش نگران‌كننده‌اي ندارد اگرچه كه شدت اعتيادآوري اين دارو براي ما كاملا اثبات شده و بنا بر گزارش‌هاي جهاني دريافت شده، ٤٠ درصد معتادان كوكايين، مصرف‌كننده ريتالين بوده‌اند و ما هم نگرانيم كه در كشور ما، سوءمصرف‌كنندگان ريتالين به سمت مصرف محرك‌هاي قوي‌تر مثل شيشه گرايش پيدا كنند. به دليل همين نگراني هم بايد كنترل مبادي ورود ريتالين را آغاز كنيم.»
پرويز افشار؛ معاون كاهش تقاضاي ستاد مبارزه با موادمخدر هم در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد مي‌كند كه گزارش‌هاي دريافتي اين نهاد، مويد افزايش سوءمصرف ريتالين در سه قشر دانش‌آموزان، دانشجويان و زنان است و تاكيد دارد كه مصرف‌كنندگان مواد روانگردان هم ممكن است از ريتالين، در زمان‌هاي دشواري دسترسي به شيشه و ساير مواد صنعتي يا مخدر استفاده كنند. «اقدامات پيشگيرانه ما، اطلاع‌رساني و آموزش به عنوان پيشگيري اوليه و كنترل واردات مواد اوليه با كاربرد دوگانه و قابل سوءاستفاده در توليد مواد روانگردان و همچنين كنترل ميزان دسترسي به مواد روانگردان است. وزارت بهداشت هم سي دي و محتواي آموزشي درباره عوارض شديد اين دارو تهيه كرده و سازمان غذا و دارو هم در راستاي گسترش سيستم‌هاي كنترل و نظارت، سامانه‌اي با عنوان TTAC ايجاد كرده تا وضعيت توليد، توزيع و تحويل داروهاي تحت كنترل مثل ريتالين، رصد شده و انحراف دارو در هر يك از اين سه مسير، شناسايي و قابل پيگيري شود. اين اقدامات دولت است. اما من خطاب به مردم اين را مي‌گويم كه واقعا تعجب مي‌كنم چطور مردم ما براي خريد يك قلم لوازم زندگي شان، حتي براي خريد يك صندلي يا اقلام غذايي سراغ از بهترين نمايندگي و بهترين سوپرماركت مي‌گيرند اما هنوز نمي‌دانند كه آرايشگاه و پارك و عطاري و خيابان و سوپرماركت، محل فروش دارو نيست. دارو بايد در داروخانه فروخته شود و مكانيسم دريافت دارو هم تحويل نسخه پزشك معتبر است. واقعا با اين حجم تنوع مواد محرك، شناسايي سريع تمام اين مواد و اطلاع‌رساني درباره آنها امكان‌پذير نيست. مردم بايد اين آگاهي را پيدا كنند كه دارويي كه توسط پزشك متخصص تجويز نشده، دام مهلكي براي سلامت افراد است.»افشار، شايعات مربوط به احتمال سوءاستفاده از ماده موثره ريتالين- با توجه به پايه شبه‌آمفتاميني اين دارو - براي استفاده در توليد شيشه (به دليل نظارت‌هاي سختگيرانه در واردات سودوافدرين به عنوان پيش ساز اصلي شيشه) را رد مي‌كند و گراني قيمت ريتالين در مقايسه با قيمت ساير مواد مورد استفاده در توليد شيشه را عامل موثر در واقعي نبودن اين شايعات مي‌داند: «من بعيد مي‌دانم چنين اتفاقي بيفتد. تا پيش از اين، ماده موثره داروهاي سرماخوردگي و ضد حساسيت تجزيه مي‌شد و توسط توليد‌كنندگان شيشه مورد استفاده قرار مي‌گرفت اما قيمت تمام شده اين داروها بسيار ناچيز و بنابراين، تجزيه آنها و استفاده از ماده موثره در توليد شيشه مقرون به صرفه بود. اما قيمت ريتالين براي مصرف‌كننده به هيچ‌وجه ارزان نيست و از آنجا كه ريتالين يك داروي تحت كنترل است و با محدوديت‌هاي زياد توزيع مي‌شود، تعداد بيماران هم در كشور مشخص و محدود است و حتي مقادير انحرافي از مسير توزيع و تحويل هم به هيچ‌وجه رقم قابل توجهي نيست كه بتواند براي توليد شيشه مورد استفاده قرار بگيرد. البته اصل اين فرض را نمي‌توانيم ناديده بگيريم اما توجيه اقتصادي ندارد. خطر اصلي اين است كه قدم بعدي سوءمصرف‌كننده ريتالين، ساير مواد مانند شيشه و ترامادول و الكل است چون خصلت داروهاي محرك از جمله ريتالين اين است كه سوءمصرف‌كننده، بعد از مدتي ناچار است براي تعديل خلقياتش به موادي با قابليت تحريك‌كنندگي بيشتر برود و مصرف چند ماده‌اي، عوارض جدي‌تري دارد و زودتر، او را به خط پايان زندگي مي‌رساند.»
احتمال قاچاق و تقلب صفر نمي‌شود
دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي گسترده‌ترين شبكه داروخانه‌اي توزيع ريتالين را تحت پوشش دارد. فهرست سياه جاعلان نسخ ريتالين در بايگاني معاونت غذا و داروي اين دانشگاه از ساير همتايان مفصل‌تر است. جمشيد سلام‌زاده، معاون غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در گفت‌وگو با «اعتماد» مي‌گويد كه با وجود محدوديت‌هاي شديدي كه همواره بر توزيع ريتالين اعمال مي‌شده، اما حجيم‌تر شدن گزارش‌هاي دريافتي درباره جعل نسخه و سوءاستفاده از اين دارو از دو سال و نيم قبل، مسوولان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي را واداشته تا بررسي جدي درباره احتمال واقعيت چنين شبهه‌اي داشته باشند كه شناسايي ٣٥ جاعل، آن هم فقط در داروخانه‌هاي تحت پوشش اين دانشگاه نه تنها صحت اين احتمال را تاييد كرده بلكه زنگ خطر شرايط بحران را به صدا درآورده است.
«دو سال و نيم قبل، گزارش‌هايي به دست‌مان رسيد مبني بر اينكه برخي افراد سودجو با جعل نسخه، ريتالين تهيه مي‌كنند. يك اقدام جدي براي كنترل اصالت نسخه‌ها آغاز شد و بخشنامه‌هايي براي سختگيري بيشتر در توزيع و تحويل ريتالين صادر شد و نظارت‌ها شدت بيشتري پيدا كرد و صاحبان داروخانه‌ها و متخصصان مجاز به تجويز ريتالين هم شناسايي و توجيه شدند كه طي اجراي اين اقدامات، حدود ٣٥ جاعل را شناسايي و به محاكم قضايي معرفي كرديم كه پرونده اين افراد به دليل اختلال در بازار داروي كشور و سوءاستفاده و جعل مهر و امضاي پزشك به دادگاه انقلاب ارجاع شد. امروز شبكه ما از نظر نفوذ و سوءاستفاده كاملا مسدود شده اما قاچاق اين دارو هنوز وجود دارد و حتي نوع تقلبي ريتالين را هم شناسايي كرده‌اند و احتمال خروج اين دارو از شبكه توزيع قانوني هم صفر نشده است. وقتي دارويي در بازار آزاد هست يعني از منابع غيرمجاز وارد شده.»پيش‌بيني سازمان غذا و دارو اين است كه امسال نياز قانوني و رسمي كشور ٤٠ ميليون عدد قرص ريتالين (وارداتي و تركيب داخلي) باشد. سعد‌الله پرويزي، رييس اداره مواد و داروهاي تحت كنترل و امور داروخانه‌هاي سازمان غذا و دارو به «اعتماد» مي‌گويد كه معلوم نيست چه مقدار از اين ميزان، مورد سوءاستفاده و مصرف غيرقانوني قرار بگيرد و به دست بيماران واقعي نرسد. «معمولا در فصل كنكور و امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها با افزايش سوءاستفاده از ريتالين مواجه مي‌شويم. ما توليد هر سال را بر اساس توليد سال قبل با احتمال ١٥ درصد افزايش مصرف در سال جديد و نتيجه استعلام از انجمن متخصصان مغز و اعصاب و روانپزشكان محاسبه مي‌كنيم.
با توجه به اينكه برند اصلي مصرف كشور، ريتالين است، ٦٠ درصد نياز بازار را به برند ريتالين و ٤٠ درصد را به توليد داخل اختصاص داديم كه از اين طريق هم بتوانيم مانع از قاچاق دارو شويم. براي جلوگيري از سوءمصرف، بخشنامه‌اي هم به تمام دانشگاه‌هاي علوم پزشكي كشور داديم كه معرفي بيمار به نزديك‌ترين داروخانه منتخب توزيع‌كننده، ثبت مشخصات بيمار در دانشگاه و داروخانه از جمله تاكيدات اين بخشنامه است. توليد و توزيع و تحويل دارو كاملا تحت كنترل است چون از رسته آمفتامين‌هاست. البته پخش در اختيار ما نيست اما ماده اوليه را ما به توليد‌كننده تحويل مي‌دهيم. وظايف شبكه توليد و توزيع را هم مشخص كرديم و امروز، دقيق مي‌دانيم كه چه مقدار ماده اوليه تحويل داده شده و چه مقدار دارو توسط كدام توليد‌كننده توليد مي‌شود و چه مقدار در كدام داروخانه توزيع مي‌شود. تمام مجوزهاي توليد و توزيع ريتالين هم مشخص است و سامانه رهگيري و رديابي هم فعال است و شبكه ما كاملا بسته است. نشت دارو به بازار سياه مربوط به نسخه‌هاي جعلي يا واردات قاچاق است. البته گزارش مكتوبي درباره واردات قاچاق نديدم اما احتمال آن صفر نيست به خصوص كه عمده مراكز توليد ريتالين تقلبي هم در پاكستان و افغانستان است.»در بخشنامه ٢١ خرداد ١٣٩٣ معاون غذا و داروي دانشگاه علوم پزشكي تهران خطاب به داروخانه‌هاي منتخب توزيع‌كننده ريتالين و به استناد دستورالعمل‌هاي ٣٠ ارديبهشت ١٣٨٠ و ١١ مهر ١٣٩١ درمورد نحوه نظارت بر توزيع و تحويل ريتالين و متيل فنيدات، داروخانه‌ها به رويت اصل شناسنامه و نسخه متخصصان اطفال، مغز و اعصاب يا روانپزشك، شناسنامه يا كارت شناسايي همراه درجه اول بيمار، ثبت مشخصات كامل نسخه بيمار (نام پزشك، نوع تخصص، شماره نظام پزشكي، نام و شكل و تعداد داروي مورد نياز روزانه، مدت اعتبار نسخه و تاريخ صدور نسخه) انطباق مشخصات دارنده نسخه با شناسنامه و ثبت اين مشخصات براي تحويل به واحد مواد مخدر مديريت نظارت بر امور داروي دانشگاه مكلف شده‌اند.
ريتالين در ناصرخسرو
پياده روي ضلع شرقي خيابان ناصر خسرو پاتوق داروفروشان غيرقانوني است. ريتالين از جمله موجودي اين بازار بدون ويترين است. دارويي كه شهرت تجاري‌اش را از كارخانه توليد‌كننده، «نوارتيس» سوييس مي‌گيرد و به علت همكاري مشترك ايران و شركت توليد‌كننده، از چند سال قبل تا امروز، بسته‌هاي دارو با توضيح به زبان فارسي وارد مرحله توزيع مي‌شود. قيمت يك بسته ١٠٠ تايي ريتالين در داروخانه و با پوشش بيمه ٣٢ هزار و ٥٠٠ تومان است كه ٩٧٠٠ تومان آن توسط بيمه پرداخت مي‌شود. قيمت پايه يك ورق ١٠ تايي قرص در دست داروفروشان ناصرخسرو از ٢٥ هزار تومان شروع مي‌شود و به ٤٠ هزار تومان هم مي‌رسد. فروشنده‌اي كه اول ناصرخسرو و در سايه ديوار فرسوده جنب سرويس‌هاي بهداشتي ايستاده و هفته‌اي يك‌بار هم مي‌رود مسافركشي به مقصد شهرستان و براي رانندگي‌هاي ٨ الي ٩ ساعته شبانه‌اش، با يك عدد ريتالين دوپينگ مي‌كند و تتنها شكايتش از عوارض اين رفيق ٥ ساله، لرزش دست و سر است كه اوايل مصرف، نبود و كم‌كم آمد و حالا ثانيه‌اي هم رهايش نمي‌كند، با سر و دست‌هاي لرزان و لكنت (فعلا) نامحسوسي در كلام، به ورقي ٢٠ هزار تومان هم راضي مي‌شود. مي‌گويد قرص‌ها را يكي از كارمندان گمرك برايش مي‌آورد و به ازاي هر ورق قرص، ٦ هزار تومان حق سهم براي خودش برمي‌دارد. كمي بالاتر از پاساژ نشاط نو در كمر ناصرخسرو، سه دارو فروش، دوستانه و تنگ هم روي نيمكت نشسته‌اند و درباره مزاياي سنگفرش شدن يكي از قديمي‌ترين خيابان‌هاي تهران اظهارنظر مي‌كنند. آنها هر ورق ريتالين را كمتر از ٢٧ هزار و ٥٠٠ تومان نمي‌فروشند.
تمام هشدارها درباره عوارض دارو را هم «حرف مفت» مي‌دانند. يكي شان كه يك جعبه خالي ريتالين هم در جيب دارد، جعبه را نشان مي‌دهد و مي‌گويد «داغ داغ است» و ظهر روز قبل، كارمند داروخانه برايش ١٠ بسته جور كرده و بابت هر ورق قرص ٤ هزار و ٥٠٠ تومان سهم گرفته است. وقتي مي‌گويم كه همكارشان فقط چند قدم بالاتر، ٧ هزار و ٥٠٠ تومان ارزان‌تر مي‌دهد، در يك هم‌آوايي مي‌گويند جنس او «تقلبي» است. مي‌گويند كه جنس او ايراني بوده و ريتالين نبوده. داستان ريتالين تقلبي خيلي مخوف‌تر از جا زدن قرص ايراني به جاي جنس سوييسي است. ريتالين تقلبي، قرص‌هايي است كه در پاكستان ساخته مي‌شود و در برخي پاتوق‌هاي تجمع معتادان، به عنوان تنقلات حاشيه مصرف، هر ورق ١٠ تايي را ١٥ هزارتومان مي‌فروشند. اما رسم آدم‌هاي ناصر خسرو بحث كردن درباره تفاوت ريتالين تقلبي و متيل فنيدات ايراني نيست. مشتري ناصرخسرو يا دارو مي‌خواهد يا نمي‌خواهد. سوال اضافه اينجا خريدار ندارد. به خصوص وقتي سوال‌ها وارد دايره قرمز شود. حوصله فضولي‌هاي بيجا ندارند و با ظاهر دانشجومآب هم گول نمي‌خورند. سال‌هاست اين بازار را با همين هوشمندي‌شان سرپا نگه داشته‌اند. نيمكت در كسري از ثانيه خالي مي‌شود و سه مرد تنومند چرك، هر كدام به سرعت به طرفي مي‌روند بدون آنكه حتي بوي عرق تن‌شان در هواي منگ تير ماه يادگاري بماند... . روبه‌روي دروازه دارالفنون، داروفروش صورت سوخته حاضر است هر ورق ريتالين را به ١٥ هزار تومان بفروشد. به قيمت آنكه فقط ٢ هزار تومان سود نصيبش بشود. قرص‌ها روي دستش مانده و تاريخ انقضاي شان نزديك است و حداكثر، بايد تا آخر تيرماه مصرف شوند... .
بنا بر نتيجه تحقيق درباره سوءمصرف ريتالين از ٧ هزار و ٣٣٠ دانشجوي دانشگاه‌هاي تابعه وزارت علوم در سال تحصيلي ٩١ – ٩٠، ٢ درصد از اين افراد دچار وابستگي به ريتالين بودند، 1.3درصد آنها در طول يك سال پيش از انجام تحقيق و 7%درصد آنها يك ماه قبل از انجام تحقيق ريتالين مصرف كرده بودند. بنابر نتيجه شيوع‌شناسي مصرف مواد در ميان دانشجويان علوم پزشكي شهر تهران و پرسش درباره سوءمصرف ريتالين از ٣ هزار و ٥٣١ دانشجوي دانشگاه‌هاي علوم پزشكي شهيد بهشتي، ايران و تهران در سال تحصيلي ٨٩- ٨٨، ٥ درصد از اين تعداد دچار سوءمصرف ريتالين بودند.
منبع سلامت نیوز
