به گزارش اتاق خبر، چالشی‌ترین موضوعی که هر از گاهی کشورها را مورد مخاطره قرار می‌دهد پیرامون محور آب است. از سیل گرفته تا بی‌آبی و خشکسالی پی‌درپی؛ هر دو این محورها نیازمند مدیریت است؛ مدیریتی که با عنوان «مدیریت منابع آب» نامیده می‌شود. چشم امید همه مردم نیز در این مسئله به دولت است اما در مقابل، دولت مردم را نیز در این امر مهم دخیل و موثر می‌داند. استدلال کلی این است برای اینکه در سال‌های آینده پدیده‌هایی چون تشنگی، واردات آب، بحران بی‌آبی در روستاها و جیره‌بندی طولانی رخ ندهد مجبور به مدیریت منابع آبی کشور هستیم. فرقی نمی‌کند این مدیریت منابع آب از انتقال آب از سواحل به داخل فلات مرکزی ایران باشد تا نوسازی لوله‌های انتقال آب، از بستن چاه‌های غیرمجاز کشاورزی باشد تا ایجاد سد، از مدیریت مصرف باشد تا وارد کردن سازمان‌های غیردولتی به این عرصه؛ همه و همه ایده‌هایی هستند که در راستای مدیریت منابع آب مطرح می‌شود. با این حال باید بدانیم که مدیریت منابع آبی به دو بخش مدیریت منابع زیرزمینی و مرزی و مدیریت شبکه توزیع مصرف آب تقسیم می‌شود. البته گفته می‌شود این حوزه‌های مدیریتی نیاز به تامین منابع مالی دارند. به عبارتی پای تامین سرمایه در این عرصه همچنان لنگ می‌زند. در این زمینه، محمد حاج‌رسولی‌ها، مشاور وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران به ایرنا گفته است: مدیریت آب در کشور به ۵هزار و ۲۰۰میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد. جدا از مباحث تامین مالی در این مطلب سعی داریم به صورت اختصار ایده‌های مطرح و مهم در مدیریت منابع آب را بررسی کنیم.
مدیریت آب‌های زیرزمینی
دوره چند ساله خشکسالی در کشور و خشک شدن منابع آبی رودخانه‌ای برای تامین آب زراعی باعث شد که کشاورزان در مناطق مختلف کشور اقدام به حفر چاه کنند به گونه‌ای که ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور حفر شده است. به گزارش ایرنا، درمجموع ۵۰۰هزار حلقه چاه مجاز و ۳۰۰هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور حفر شده که همین موضوع باعث فقر منابع زیرزمینی آب شده است. براساس آمار وزارت نیرو، در سال‌های مدیریت دولت گذشته بر منابع مالی، منفی ۱۱۵ میلیارد مترمکعب آب از منابع استراتژیک از بین رفته است. از این‌رو یکی از اقدامات مهم در مدیریت منابع آب بستن چاه‌های غیرمجاز است. البته مدیریت منابع آبی از این منظر با افتان و خیزان‌های سرمایه مواجه است. به گزارش ایسنا، در سال ۱۳۹۴ حدود۷۰۰۰ حلقه چاه غیرمجاز با همکاری دستگاه قضایی و وزارت نیرو مسدود و در سال‌های اخیر حدود ۳۵۰هزار هکتار عملیات آبیاری نوین اجرایی شد که اگر به ازای هر هکتار ۴۴۰۰ مترمکعب آب صرفه‌جویی شده باشد می‌توان گفت در سال‌های اخیر ۲/۱ میلیارد متر مکعب آب صرفه‌جویی شده است.
چهره خشک زمین
باوجود اینکه ۱۵ سال از بحران آب در کشور می‌گذرد اما همچنان این بحران تازه است و هر سال که می‌گذرد وضعیت منابع آبی کشور وخیم‌تر می‌شود به ویژه اینکه با آغاز فصل گرما، بحران بی‌آبی در روستاهای کشور نیز تشدید می‌شود. مسئولان وزارت نیرو بر این باورند که درحال‌حاضر ۵۰۰۰ روستا در سطح کشور با بحران آب مواجه هستند و به همین دلیل پروژه‌های زیادی به اجرا درآمده که ۲۳۳ طرح شبکه آب و سدسازی و ۱۲۰پروژه آبرسانی از مهم‌ترین این طرح‌هاست. امسال نیز ۴۰ هزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای این پروژه‌ها مصوب شده که از این میزان اعتبار ۱۳هزار میلیارد ریال برای احداث سد و شبکه‌سازی در نظر گرفته شده که البته تعداد سدهای دارای ردیف اعتباری کشور ۱۴۳ مورد است و ۹۳ طرح سدسازی کشور نیز در اولویت اجرا قرار گرفتند، این درحالی است که به گفته علی‌اصغر قانع، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شرکت مهندسی آبفای کشور ۷ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل ۹۲۴ مجتمع نیمه‌کاره آبرسانی روستایی در کشور نیاز است.
مدیریت مصرف
بخش دیگری از مدیریت منابع آبی کشور را مدیریت توزیع و مصرف در شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی در بر می‌گیرد. در گزارش پیشین درباره تجهیزات مورد نیاز برای نوسازی و بهسازی شبکه‌های توزیع آب به صورت مفصل صحبت کردیم اما درباره مدیریت مصرف در دیدگاه کلان‌محور، علی سیدزاده، مدیر دفتر مدیریت مصرف و نظارت بر کاهش هدررفت آب شرکت آب و فاضلاب کشور گفت: یکی از مباحث مهم در مدیریت منابع آبی کشور مدیریت مصرف است و اگر منابع مالی و سرمایه‌ای کافی در اختیار ما باشد فرسودگی شبکه‌های انتقال آب برطرف می‌شود.
براساس آخرین آمار و ارقام حدود ۱۳/۶ درصد( از لحاظ حجم حدود ۷۹۰میلیون مترمکعب در سال) از مجموع آب ورودی به شبکه توزیع کشور هدر می‌رود. بیشترین میزان هدررفت به شکل نشت از شبکه توزیع، نشست از انشعابات مشترکین، نشست از خطوط انتقال و نشست از مخازن رخ می‌دهد. با این حال مشکل کمبود اعتبارات بر سر اجرای چنین فرآیند نوسازی سایه افکنده است؛ چراکه در کشور ما حدود ۴۰هزار کیلومتر شبکه فرسوده آب در بخش شهری وجود دارد و به عبارتی حدود ۳۰درصد شبکه‌های آب فرسوده هستند. در محاسبات اولیه به صورت میانگین نوسازی هر کیلومتر از شبکه‌ها حدود ۱۵۰میلیون تومان برای شرکت‌های آب و فاضلاب هزینه در بر خواهد داشت؛ درمجموع حدود ۶هزار میلیارد تومان وزارت نیرو برای بازسازی این میزان از شبکه‌های انتقال آب بودجه لازم دارد اما چرخه مالی معیوب شرکت‌های آب و فاضلاب این امکان را فراهم نمی‌کند. سیدزاده گفت: هدررفت آب در شبکه توزیع به دو گونه هدررفت ظاهری و واقعی است که مجموع این دو هدررفت در بخش شهری ۲۶درصد است. در برخی موارد آب به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد و مصرف‌کننده بهای آن را پرداخت نمی‌کند یعنی یا از انشعابات غیرمجاز استفاده می‌کند یا کنتورهای اندازه‌گیری دارای خطا هستند. البته برای مدیریت هدررفت آب تاکنون موفق عمل کرده‌ایم و میزان آن را از ۳۲ درصد به ۲۶درصد رساندیم. اقداماتی همچون نوسازی شبکه‌های انتقال آب، تعویض کنتورهای خراب و قرار دادن سیستم‌های نوین اندازه‌گیری در شبکه توزیع شهری، مدیریت فشار شبکه، استانداردسازی انشعابات مشترکین، جلوگیری از نشت یا سرریز آب از مخازن در راستای مدیریت هدررفت آب انجام شده و می‌شود.
ایده‌های مدیریتی آب
توجه به آبخیزداری، ایجاد سد و ذخیره کردن آب از دیگر ایده‌های مطرح در مدیریت منابع آبی است. به عبارتی باید کاری کرد که به جای اینکه سیل ایجاد شود ما آب را ذخیره کنیم؛ البته در زمینه ایجاد سد اما و اگرهای متفاوتی وجود دارد. به عنوان نمونه، کاوه مدنی، کارشناس مسائل آب، مدیریت آب کشور را گرفتار تفکر سازه‌ای می‌داند و گفته است: تا زمانی که سدسازی و طرح‌های انتقال آب به‌عنوان سمبل غرور و توسعه در کشور شناخته شود، بحران آب حل نمی‌شود. با این حال پروفسور پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران گفت: «سدسازی سمبل توسعه است و مزیت‌های زیادی دارد و اینکه گفته می‌شود احداث سدها باعث خشک شدن تالاب‌ها شده اشتباه است بلکه سوء مدیریت آب باعث این مسئله شده است. زمانی که آب‌های زیرزمینی نداریم چاره‌ای جز ایجاد سد نخواهیم داشت؛ آن هم زمانی که سدسازی به‌عنوان صنعتی خودکفا و شناخته‌شده در ایران نقش مهمی در کاهش پیامدهای مخرب زیست‌محیطی دارد. »
با این حال محمد حاج‌رسولی‌ها، مشاور وزیر نیرو به ایرنا گفته است: مدیریت بحران آب در کشور از رویکرد سازه‌ای به غیرسازه‌ای تغییر یافته و در این زمینه احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی دنبال می‌شود. هدف از طرح احیا که به گفته رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا ۲۰ سال طول می‌کشد ساماندهی و مدیریت برداشت از آب‌های زیرزمینی است که هم شامل اطلاع‌رسانی و هم مدیریت مصرف آب از چاه‌هاست. تقویت و استقرار گروه‌های گشت و بازرسی، ساماندهی شرکت‌های حفاری، مطالعه ایجاد و استقرار بازار آب، ایجاد تشکل‌های آب و حمایت‌های فنی و مالی از آنها، بروز کردن سند ملی آب، مطالعات فرونشست در دشت‌های کشور، اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی افکار عمومی، خرید و انسداد چاه‌های کشاورزی، جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه، تهیه و نصب کنتورهای حجمی و هوشمند روی چاه‌ها، اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب، مطالعه و اجرای طرح‌های آبخیزداری، حفر چاه‌های اکتشافی و تجهیز چاه‌های پیزومتری به ابزارهای سنجش از جمله اهداف و برنامه‌های تعیین شده در این طرح است.
مدیریت منابع آب؛ موضوعی فرادولتی
گویا نگاه مسئولان به کمک‌رسانی جمعی از جانب همه مردم و تشکل‌های مردمی نیز جلب شده است. حاج‌رسولی‌ها در این زمینه به ایرنا گفته است: در گذشته بیش از ۹۵درصد اعتبارات در حوزه سازه‌ای برای احداث سدها هزینه می‌شد و سهم مباحث غیرسازه‌ای مانند فرهنگ‌سازی، تعادل‌بخشی آب و احیای آب‌های زیرزمینی تنها ۵درصد بود. به دنبال پیگیری‌های انجام شده در سال‌های اخیر اعتبارات غیرسازه‌ای برای مدیریت بحران آب از ۵ به ۳۵درصد افزایش یافته است. همچنین ۵۰هزار حلقه چاه به کنتور و ۷هزار حلقه چاه نیز به کنتور حجمی تجهیز می‌شود که با اجرای این طرح‌ها بیش از یک میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی خواهد شد.
از تغییر تا حفظ وضع موجود
روی هم رفته به نظر می‌رسد در آینده سیاست‌گذاری منابع آب در راستای حفظ منابع موجود پیش رود. مدیریت منابع آبی که تقصیر این دولت یا دولت دیگری نیست به‌طور ویژه نیاز به وزارتخانه مستقل آب نخواهد داشت بلکه نگاه همه‌جانبه مردم و دولت در همگامی با یکدیگر را می‌طلبد. باید در نظر بگیریم ۱۰سال آینده مشکل مهم صنعت و زندگی مردم تامین آب است. جنگ بعدی نیز به‌طور قطع بر سر آب خواهد بود. باید دید آیا هنوز آب‌انبارهای قدیمی باید در شهرهایی همچون تهران ایجاد شود و چندین هزار کیلومتر لوله‌های آب باید نوسازی شود یا دولت باید همچنان نگهبان آب باشد یا خیر...
منبع: صمت
