اتاق خبر: باغ اکبریه بیرجند نیز همچون سایر باغ‌های ایرانی نمایانگر توان نهفته‌ی محیط، طبیعت و چگونگی استفاده از آن بوده است. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است.
ساختار الگویی باغ ایرانی
باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصربه‌فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور است و سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است و چون حفر قنات و علوم وابسته به آن به طریقی تجربی به دست مقنی‌های ایرانی برای اولین بار صورت گرفته است، از این رو شکل‌گیری باغ در کنار قنات‌ها نیز از تفکرات و اندیشه‌ی ایرانیان سرچشمه گرفته است. این سه مشخصه باغ‌های ایرانی را متمایز می‌کند. هنگامی که این باغ‌سراهای ایرانی را جهانگردان اروپایی مشاهده کردند، آن‌ها را با مشخصه و نام "پرشین گاردن" وصف کرده‌اند.
تاریخچه باغ
باغ اکبریه با وسعتی در حدود ۴۵۰۶۹ متر مربع با شماره ۲۳۲۶ در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ در بستری كوهستانی واقع شده و متشكل از ۲ بنا است كه قدیمیترین آن ساختمانی متعلق به حشمتالدوله پدر ابراهیم شوكت‌الملك كه تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمیگردد. بنای دیگری كه در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات است كه شوكت‌الملك ساخته است.
این باغ به‌عنوان محل سكونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت به طوری كه در لهجه محلی به (كلاته سركار امیر) شهرت یافت. بعد از درگذشت ابراهیم خان شوكت‌الملك، پسر وی اسدالله علم، وزیر دربار شاه، از این باغ به‌عنوان محل سكونت در برخی از ایام سال استفاده میكرد. بنای مزبور را عَلَم وقف آستان قدس رضوی کرد و در سال ۱۳۷۱ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. این باغ نیز مانند سایر باغ‌های ایرانی دارای محوریت اصلی و تک محوری بودن باغ و وجود کوشکی در تقاطع محور عمود بر هم است که از ویژگی‌ها‌ی باغ‌های ایرانی در تمامی شهرهای ایران بوده و بر اساس الگوی چهارباغ از دوران هخامنشی این طرح اجرا شده است. الگوی اصلی چهارباغ به قدری ریشه در هنر و فرهنگ ایران دارد که در سایر هنرها نیز همچون هنر فرش‌بافی نیز الگوی چهار باغ و همان چلیپا دیده می‌شود.
معماری باغ
ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است كه قدیمیترین آن مربوط به عمارت حشمت‌الملك در منتهی‌الیه شرقی، شامل دو طبقه است. طبقه همكف كه دو دالان و راهرو نسبتا طویل دارد و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار میكند.
عمارت مركزی در جبهه غربی و با عملكرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان كه تقریبا به عنوان هسته مركزی باغ به حساب میآید از تزیینات و چشمانداز بسیار عالی برخوردار است. این كوشك در دو طبقه ساخته شده است كه دارای تزیینات منبت، مشبك و نیز ارسی با شیشههای رنگی، تزیینات گچی با طرح‌های اسلیمی و هندسی است. وجود درختان بلند قامت كاج در دو طرف خیابان و نیز خیابان‌های منتهی به خیابان اصلی عمارت مركزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است. باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و كوچک‌تر از باغ شمالی است. این باغ به وسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مركزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یكی از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است كه بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است. استخر در وسط دارای سكویی مربع شكل است. باغ در زمین شیبدار ایجاد شده است، خطوط راست در طراحی باغ استفاده و عمارت در بلندترین قسمت باغ احداث شده است. یک جوی دائم اصلی و چند جوی فرعی ایجاد شده به گونه‌ای که صدای آن به گوش می‌رسد و رابطه نزدیکی با طبیعت ایجاد کرده است. حد فاصلی بین عمارت و باغ وجود ندارد و همچنین از درخت‌های زیاد و سایه‌دار استفاده شده است و بیشترین قسمت باغ اختصاص به کاشت درختان میوه و گیاهان دارویی و زینتی دارد.
درختان موجود در این باغ شامل كاج، انار و توت استو گوشههایی از باغ گل‌های تاج خروس به چشم میخورد. از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اكبریه تعبیه شده است. هم اكنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره كل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به‌عنوان كتابخانه و دانشكده هنر دانشگاه بیرجند فعال است. از بخش مركزی كه در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود
در موزه حیات وحش این مجموعه، نمونه‌های شاخص، کمیاب و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان به ویژه شهرستان بیرجند، به معرض نمایش گذاشته شده است و کمیاب‌ترین گونه‌های پرندگان جنوب خراسان در این مجموعه قرار گرفته‌اند. همچنین در موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی باغ اکبریه که در طبقه همکف واقع شده است، بخشی از معیشت، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه منطقه جنوب خراسان به نمایش گذاشته شده است.
