کوه نمک جاشک؛ موقعیتی برای گردشگری پایدار

دکتر حسین دلشب
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر

اشاره: موقعیت زیست محیطی استان بوشهر به لحاظ گردشگری و اکوتوریسم یکی از بکرترین و زیباترین موقعیت های جغرافیایی هست که در ایران می توان مثال زد. در این زمینه مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر به تحلیل یکی از این موقعیت های اکوتوریستی در استان خواهد پرداخت و در مقاله زیر توضیح خواهد داد که چرا باید به وجوه اکوتوریستی منطقه جاشک توجه نمود.



کوه نمک جاشک با توجه به اهمیت بالای زیبایی شناختی و زیست محیطی منطقه طبق مصوبه شماره 300 شورای عالی حفاظت محیط زیست مورخ 12/11/86 بعنوان اثر طبیعی– ملی واقع در استان بوشهر معرفی گردید. تا قبل از این مصوبه، این منطقه جزو هیچ یک از مناطق چهارگانه نبوده و ارتفاعات همجوار بعنوان یکی از شکارگاه ها مطرح بوده است. پس از معرفی این اثر طبیعی– ملی، اقدامات حفاظتی جهت جلوگیری از تخریب های احتمالی طبیعی و زیست محیطی در منطقه توسط دستگاه های ذیربط قوت گرفته است. اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با احداث مرکز محیط بانی کوه نمک که در حال تجهیز است و استقرار نیروهای محیط بان و همچنین انجام طرح توجیهی و تفصیلی این منطقه و در نهایت طرح مدیریت منطقه امکان صورت بخشیدن به برنامه های متعدد و متنوعی را شکل داده است. از طرحهایی که قابلیت اجرایی شدن دارد می شود می توان به طرح زون بندی و تعیین زون گردشگری پایدار اشاره نمود که به زودی اجرایی خواهد شد.

وسعت این منطقه 3666 هکتار و ارتفاع آن 1400 متر از سطح دریا می باشد. منطقه كوهستاني بوده و به علت شرایط خاص توپوگر افیک و اقلیمی این منطقه فاقد هرگونه چشمه های آب شیرین ، آبشخور و چاه بوده و تنها در این منطقه؛ غارهای نمکی و چشمه های نمکی به تعداد فراوان وجود دارد.كوه نمك جاشك در مجاورت بخش روستای درویشی رودخانه مند قرار گرفته است. پوشش گياهي منطقه شامل گون، گيشدار و قيچ مي باشد كه در فصل زمستان و بهار انواع گياهان يكساله سطح زمين را مي پوشاند و زيبايي خاصي به آن مي بخشد. همچنين در دره هايي كه از نمك شارهاي نمكي در امان مانده اند ، درختچه هاي كنار و اشك به وفور ديده مي شود. حيات وحش جانوري منطقه شامل پستاندارانی چون كل و بز، روباه، شغال، كفتار و پرندگانی نظیر كوكر، كبك، تيهو، ليكو، سنگ چشم، كمر كولي، چك چكها، چكاوكها، پرندگان شكاري، زنبور خورها، پرستوها، بادخوركها، گنجشكها و سهره ها در اين كوه و دامنه هايش ديده مي شود. تنوع خزندگان نيز در اين كوه بالاست. همچنین خفاش یکی از گونه های شاخص غارهای گنبد نمکی می باشد.
بهترین زمان بازدید از منطقه از مهرماه تا اردیبهشت ماه می باشد . در فصل تابستان حوضچه های نمکی به رنگ آبی بوده و جریان آبهای زیرزمینی کاهش یافته و یا کاملاً قطع میشود. اما در فصول پائیز و زمستان حوضچه های نمکی به رنگ کرم بوده وجریان آبهای زیرزمینی منظره ای زیبا و بی نظیر را به منطقه می بخشد .
گنبد نمك با دارا بودن چشم اندازهای زیبای زمین شناسی، نمک چالها و نمک شارها ، انواع سنگهای مختلف، غارهای طبیعی و طبیعت بکر درون آنها، آبشارکوه ها وآویزه های نمکی نه تنها چشم هر بیننده ای را برای تفریح و کوهنوردی به طرف خود جلب کرده بلکه بهترین محل مطالعه برای محققان علاقمند به علم زمین شناسی میباشد.
آبشارهای نمکی، غارها، تراشه‏های نمکی، انواع گونه‏های مختلف خفاش، وجود استلاگمیت و استاگنیت‏های بلند، یکی بودن منطقه و چشم‏انداز از مهم ترین عوامل انتخاب این منطقه به عنوان یک اثر طبیعی و ملی منحصر به فرد می‏باشد. هم چنین وجود آبشارهای نمکی و رودخانه‏های نمکی در مناطق مختلف محدوده‏ی طرح سیمای ویژه‏ای به منطقه ایجاد نموده است . در فصل بارش نمک‏ها در آب حل شده و جاری می‏شوند و در هنگام تابش آفتاب بلورهای نمک به جا مانده این رودخانه‏های نمکی را ایجاد می‏کنند.

انسان فی الذاته مخل طبیعت نیست. گاهی برخی نیاز‏های اجباری، آدمی را وادار ساخته است تا نسبت به مواهب طبیعی در اختیار دست‏اندازی داشته باشد. مردمان جنگل در نبود زیر ساخت‏های سوخت خانگی و گرمازا مجبور بوده‏اند بخشی از طبیعت را تخریب نمایند. انسان طبیعت نشین و وابسته به معیشت دامداری مجبور بوده است دام را حتی در مراتع فقیر به چرا برد. به فراخور توسعه‏ی امکانات و توسعه‏ی دانش‏ها و فرهنگ‏ها، انتظار می‏رود روند تخریب طبیعت – جنگل، مرتع و یا هر پدیده‏ی خاص طبیعی دیگر مانند آنچه در مورد منطقه‏ی طرح شاهدیم – متوقف شود. جمعیت‏اندک در گذشته بنا بر ضرورت و نیاز، طبیعت را به مصرف می‏رساند و پوشش گیاهی، حیات وحش و ... آن را به شدت تهدید می‏نمود. جمعیت فراوان امروز اما صاحب آگاهی‏های بیشتری در ارتباط با ارزش‏های طبیعی می‏باشد. این انسان با برخورداری از امکانات رفاهی انتظار می‏رود آگاهی‏های مورد اشاره را به کار بندد و قدر مواهب طبیعی را بشناسد. در هر جامعه‏ای و از جمله جوامع پیرامون کوه نمک جاشک، همواره انسان‏هایی وجود دارند که تحت هر شرایطی ممکن است به تخریب طبیعت بپردازند.خوشبختانه ثبت مناطق ویژه‏ی طبیعی در لیست مناطق 4 گانه‏ی سازمان محیط زیست این فرصت قانونی را برای متولیان فراهم می‏آورد تا بیش از پیش به حفاظت و صیانت از ارزش‏های طبیعت مناطق ثبت شده بپردازند. البته صرف ثبت یک اثر طبیعی مانند « گنبد نمکی جاشک » در لیست نامبرده، حفاظت نمی‏آفریند، بلکه لازم است مولفه‏های مربوط تعریف شود. تاسیس پاسگاه « محیط بانی » کوه نمک در روستای جاشک ، گامی عملی در راستای حفاظت و صیانت از منطقه‏ی طرح تلقی می‏شود. مطالعه‏ی جامع گردشگری منطقه نیز می‏تواند در معرفی و ارتقا سطح بهره‏برداری علمی از منطقه موثر باشد.که توسط این اداره کل انجام شده است.
چند توضیح ضروری:
1- تعریف آثار طبیعی ملی: طبق ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست ،آثار طبیعی ملی عبارتند از پدیده های نمونه و نادر گیاهی، حیوانی، اشکال یا مناظر کم نظیر و کیفیات ویژه طبیعی زمین یا درختان کهنسال یادگار تاریخی می باشند که به منظور داشتن محدوده متناسبی تحت حفاظت قرار می گیرند.
ماده 8 – تعلیف احشام و قطع اشجار و بوته کنی و تجاوز و تخریب محیط زیست و بطور کلی هر عملی که موجب از بین رفتن رستنیها و تغییر اکوسیستم باشد در آثار طبیعی ملی ممنوع است. در موارد ضروری به منظور حفظ حیات جنگل و بهسازی آثار طبیعی ملی یا مطالعات علمی و زمین شناسی مجاز بر حسب مورد با رعایت مقررات قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور یا سازمان حفاظت محیط زیست و یا موسسات و یا شخص ذیربط اقدام خواهد شد.
تبصره- احشام وارد شده در آثار طبیعی ملی توسط مامورین سازمان از این مناطق اخراج و متخلف یا متخلفان مربوط طبق مقررات تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.
ماده 9- تجدید یا تمدید پروانه های اکتشاف و بهره برداری صادره برای معادن واقع در آثار طبیعی ملی ممنوع می باشد.

2- دستورالعمل ورود به آثار طبیعی - ملی
ماده 1 - ورود و عبور و توقف در آثار طبیعی ملی مستلزم تحصیل پروانه یا اجازه از سازمان حفاظت محیط زیست می باشد.
ماده 2 – شرایط ورود ، عبور و توقف در آثار طبیعی ملی و فصول و ساعات مجاز آن و همچنین نحوه تحصیل پروانه یا اجازه مربوط به بهای آن بر حسب مورد برای هر یک از آثار طبیعی ملی با توجه به مقتضیات مکانی و طبیعی آن تعیین و به متقاضیان ارایه و حسب مورد به اطلاع عموم خواهد رسید.
ماده 3 – حمل هر نوع سلاح در آثار طبیعی ملی برای عموم (به استثنای مامورین ذیربط سازمان) بدون اجازه کتبی سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع می باشد. سلاح متخلف توسط مامورین سازمان ضبط و در صورتیکه طبق قوانین جاری جرمی صورت نگرفته باشد، به صاحب آن پس از خروج از منطقه مسترد خواهد شد.
ماده 4 – مامورین سازمان از ورود اشخاص فاقد اجازه یا پروانه در آثار طبیعی ملی جلوگیری و در صورت ورود ، از منطقه اخراج خواهند شد.
این موارد جهت پارکهای ملی و آثار طبیعی ملی بصورت مشترک اجرا می گردد.

3- تعیین مناطق چهارگانه توسط شورایعالی حفاظت محیط زیست که ریاست آن با رییس جمهور است و اعضاء آن شامل وزرای جهاد کشاورزی، کشور، صنایع و معادن، مسکن و شهر سازی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی،رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی،رییس موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و چهار نفر از اشخاص یا مقامات ذیصلاح که بنا به پیشنهاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تصویب رییس جمهور برای مدت سه سال منصوب می شوند ، انجام می گردد.