اتاق خبر – اردشیر پشنگ: بی شک سال 1394 در تاریخ دیپلماسی یک قرن اخیر ایران بطور عام و در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بطور خاص، یکی از نقاط عطف و تاریخی به شمار می رود سالی که در آن سرانجام پس از دو سال مذاکرات فشرده و ثبت رکوردهای مختلف –نظیر تعدد دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا با یکدیگر- به یک پرونده بغرنج، پیچیده و بحران زای موجود بنام «پرونده هسته ای ایران» پایان داد. توافقی که در تابستان گذشته میان ایران و گروه 1+5 به وقوع پیوست تنها یک توافق تاریخی بر سر پرونده هسته ای ایران نبود بلکه این توافق دارای نتایج و پیامدهایی بسیار فراتر از عرصه اتمی و حتی در قبال تنها ایران بود و به نوعی باعث به چالش کشیده شدن نظم حاکم امنیتی در خاورمیانه پس از 35 سال شد.
خروج ایران از زیر فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد بدون آنکه به این کشور حمله ای نظامی رخ دهد از جمله مهمترین نتایج این توافق تاریخی بود. شکسته شدن تابوی مذاکرات و روابط میان ایران و آمریکا پس از 35 سال در اثر این پرونده به وفوع پیوست و پس از آن نیز شاهد هستیم در مواردی تعامل و دیالوگ میان وزرای خارجه ی دو کشور باقی ماند و این نیز یکی دیگر از مهمترین پیامدهای این اتفاق بود.
افزایش نگاه همکاری جویانه نظام بین الملل و بخصوص کشورهای غربی به ایران در منطقه خاورمیانه با محوریت مبارزه با تروریسم و رادیکالیسم در کشورهایی نظیر عراق و سوریه یکی دیگر از پیامدهای بسیار مهم این توافق بوده است که تداوم این روند می تواند عملاً در سالهای آتی ترتیبات پیشین امنیتی موجود که عمدتاً شامل نظمها و ائتلاف های نهان و آشکار علیه ایران بود را بهم ریخته و نظمی جدید با حضور موثر ایران برقرار سازد برای تایید این مدعا می توان به مصاحبه اخیر باراک اوباما ،رئیس جمهوری آمریکا، با مجله آتلانتیک اشاره کرد که بطور صریح تاکید کرده است کشورهایی نظیر عربستان سعودی و دیگر متحدین منطقه ای آمریکا در خاورمیانه می بایست در مدیریت منطقه به شراکت با ایران دست زنند.
یکی از حوزه های مورد انتقاد در سیاست خارجی ایران، به عرصه سیاست منطقه ای باز می گردد در این سال شاهد هستیم تحت تاثیر عوامل مختلف خارجی و داخلی و وقوع حوادثی نظیر حمله به سفارت عربستان، تنشها و بحران در منطقه را دو چندان کرد.
اما یکی دیگر از پیامدهای این توافق به عرصه داخلی باز میگردد، در عرصه داخلی در دو بُعد سیاسی و اقتصادی شاهد اثرپذیری گروههای سیاسی و جامعه و بازار ایران از این توافق هستیم. نگاه آشتنی جویانه با جامعه جهانی بی شک باعث تقویت جایگاه سیاسی دولت حسن روحانی، اصلاح طلبان و گروههای میانه رو در عرصه سیاسی ایران شد نتایج انتخابات مجلس شورای اسلامی و تا حدی خبرگان رهبری بخصوص در پایتخت، موید این ادعاست. اما در عرصه اقتصادی دولتمردان اقتصادی عمدتاً کوشیدند حول چند محور نظیر کاهش آرام و تدریجی تورم، ایجاد ثبات و جلوگیری از ورود شوکهای بخصوص منفی، تلاش برای جذب سرمایه گذاری خارجی و وارد کردن تکنولوژی روز در عرصه های سابقاً تحریم شده نظیر صنعت هوایی و انرژی و ... به درمان اقتصاد به شدت بیمار و نحیف دست بزند. با توجه به آثار تحریم های کمرشکن و بی نظمی مالی و نیز پدیده ای بنام رواج افسارگسیخته فساد اقتصادی در دوران دولت پیشین در ایران، طبیعی است حرکت در عرصه اقتصادی کُندتر از دیگر حوزه ها بوده است.
اما یکی از حوزه های مورد انتقاد در سیاست خارجی ایران، به عرصه سیاست منطقه ای باز می گردد در این سال شاهد هستیم تحت تاثیر عوامل مختلف خارجی –ترس قدرتهای منطقه ای از توافق اتمی و نزدیکی ایران و آمریکا بهم- و داخلی –نگرانی جناح افراطی از قدرت گیری بیش از پیش میانه روها و اصلاح طلبان- شاهد وقوع حوادثی نظیر حمله به سفارت عربستان و متعاقب آن افزایش فشار منطقه ای و بین المللی به ایران بودیم همچنین از سوی دیگر شاهد ادامه بحرانهای عراق، سوریه و یمن و افزایش تنش بین تهران، ریاض و تا حدودی آنکارا طی این سال بودیم وضعیتی که تا به امروز ادامه داشته و در طول سال آینده نیز اگر توام با نوعی تغییر نگاه چه در بین دولتمردان و تصمیم سازان سیاست خارجی ایران و چه سعودی ها و ترکها نشود ادامه پیدا خواهد کرد.
در جمع بندی کارنامه سیاست خارجی می توان نمره کاملاً قابل قبولی برای ایران در نظر گرفت هرچند در عرصه دیپلماسی منطقه ای نقدهایی جدی وارد است و در این بین نباید از تلاش قابل توجه دیپلمهای ارشد ایران تحت رهبری محمدجواد ظریف چشم پوشی کرد که بی شک در کنار اراده نهایی نظام جمهوری اسلامی برای حل پرونده هسته ای، حضور این دیپلماتهای کارکشته یکی از فاکتورهای بسیار مهم برای دستیابی به توافق هسته ای بود.
اردشیر پشنگ - عضو شورای سردبیری اتاق خبر / پژوهشگر ارشد مرکز بین المللی مطالعات صلح
